Ένα σύμβολο του αθηναϊκού μεταπολεμικού μοντερνισμού

Από τον Νίκο Γιαννακόπουλο

Ένας περίπατος σε μια από τις πιο πυκνοδομημένες συνοικίες της …  Ευρώπης, την Κυψέλη, μπορεί καμιά φορά να επιφυλάσσει και απρόσμενα ευχάριστες εκπλήξεις. Στο μάλλον άχαρο δρόμο της οδού Κυκλάδων, μεταξύ των καθέτων Κεφαλληνίας και Τήνου, ξεπροβάλλει σαν κομψό και ραφινάτο μικρό “κόσμημα”, στριμωγμένο ανάμεσα σε άλλα μεγαλύτερα και πιο φανταχτερά, που εύκολα μπορεί να το προσπεράσει το μη εξασκημένο μάτι. Είναι το κτίριο, που σχεδίασε και έκτισε μεταξύ 1956-1958 ο αρχιτέκτονας-πολεοδόμος και διανοητής Αριστομένης Προβελέγγιος (1914-1999), για να στεγάσει την κατοικία – ατελιέ της γλύπτριας Ιωάννας Σπητέρη και του τεχνοκριτικού Τώνη Σπητέρη.

Κτισμένο σε μικρό οικόπεδο, στον αριθμό 6, με στενή πρόσοψη στο δρόμο (μόλις πέντε μέτρα), ανάμεσα σε μία γωνιακή κατοικία των αρχών του εικοστού αιώνα και μία σύγχρονη πολυκατοικία, το κτίριο αυτό αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Ο Προβελέγγιος, που είχε φοιτήσει στην αρχιτεκτονική σχολή του Ε.Μ.Π., έχοντας ως καθηγητές τους Δημήτρη Πικιώνη και Αναστάσιο Ορλάνδο και είχε αργότερα εργαστεί στο ατελιέ του Le Corbusier στο Παρίσι, συμπυκνώνει στο μικρό αυτό κτίριο τις αρχές και το ύφος ενός καθαρόαιμου μοντερνισμού.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει τόσο η πολυπλοκότητα των εσωτερικών χώρων, όσο και η ανάγλυφη πρόσοψη, που ορίζεται από τα οριζόντια και κάθετα στοιχεία από εμφανές σκυρόδεμα, τα ημιδιάφανα υαλοπετάσματα, καθώς και το μικρό μπαλκόνι, το οποίο μόλις εξέχει από το επίπεδο της όψης. Τα σχηματιζόμενα ορθογώνια με τα κομψά τους περιγράμματα θυμίζουν κάτι από πίνακα του Mondrian.

Στην πενηνταπεντάχρονη ιστορία του, το κτίριο γνώρισε αρκετούς ιδιοκτήτες και ενοίκους, για κάποια χρόνια μάλιστα στέγασε και το ατελιέ της εικαστικού Διοχάντης. Η ευαίσθητη κίνηση, πριν μερικά χρόνια, των αρχιτεκτόνων Διονύση Σοτοβίκη και Κίρκης Μαριολοπούλου (Workshop Dionisis + Kirki) να το αγοράσουν, το έσωσε από πιθανότατη κατεδάφιση, καθότι ο προηγούμενος ιδιοκτήτης του το προόριζε για αντιπαροχή.

Η ανακατασκευή και συντήρησή του έγινε με πλήρη σεβασμό στην αρχική του μορφή και ταυτότητα, τόσο στις εξωτερικές όψεις όσο και στους εσωτερικούς χώρους, οι οποίοι παρά την φθορά του χρόνου και την εγκατάλειψη, δεν είχαν ευτυχώς αλλοιωθεί. Οι νέοι ιδιοκτήτες δεν άλλαξαν στην ουσία τίποτα στα υλικά, τους χρωματισμούς και τη διάταξη των χώρων, παρά μόνον αποκάλυψαν και τόνισαν τα αρχικά χρώματα των επιφανειών, αφήνοντας ορατά όλα τα μορφολογικά τους στοιχεία. Αξιοσημείωτο είναι μάλιστα, ότι το κτίριο διατηρεί ακόμα τα αρχικά, αυθεντικά του κουφώματα.

Σχετικά πρόσφατος «ένοικός του» η γκαλερί Loraini Alimantiri/Gazon Rouge, η ιδιοκτήτρια της οποίας, επέλεξε το κτίριο αυτό λόγω κυρίως της κλίμακάς του, επειδή, όπως είχε πει «είναι κάτι μεταξύ σπιτιού και εκθεσιακού χώρου». Το concept της γκαλερί ταίριαξε, όντως, απόλυτα με το χαρακτήρα του κτίσματος.

Το μικρό αυτό κτίριο, ένα από τα λίγα σωζόμενα σήμερα του στοχαστή αρχιτέκτονα, αποτελεί τεκμήριο πως η σπουδαία αρχιτεκτονική δε χρειάζεται απαραιτήτως ακριβά και πολυτελή υλικά, ούτε έχει ανάγκη από εντυπωσιασμούς με ογκώδη μεγέθη και επιβλητικό ύφος.