Παραληρηματικός εθνικισμός

Από τον Γιώργο Καρουζάκη

Πριν από μερικούς μήνες, στην ταράτσα του σπιτιού της με θέα την Ακρόπολη, η ιστορικός Μαριάννα Κορομηλά μάς έλεγε με συγκρατημένη οργή : «Tολμάνε, λοιπόν, σε όλα αυτά τα χωριά στην Πελοπόννησο, στο χωριό Λάλα ας πούμε, να απαγορεύουν στους Αλβανούς να σηκώσουν τη σημαία; Φαντάσου να λένε το χωριό σου Λάλα, αρβανιτιά μαύρη, δηλαδή, τιμή μας και καμάρι μας αλλά αρβανιτιά, και να μην επιτρέπουν σ’ ένα παιδάκι που ήρθε από την Αλβανία πριν από δέκα χρόνια να σηκώσει τη σημαία. Μα γιατί χρυσέ μου; Eσένα ήρθε ο παππούς σου πριν από διακόσια χρόνια. Στο Λάλα ξέρουμε, μάλιστα, και πότε. Ήρθαν το 1770 και σφάξανε και όλους τους Χριστιανούς. Ε, για στάσου ! Τι είσαι εσύ; O απόγονος του Περικλή;»

Ο εθνικισμός, η μισαλλοδοξία, η υπεροχή της φυλής, η πεποίθηση «Griechenland ϋber alles», η φετιχιστική λατρεία των εθνικών συμβόλων μάς ακολουθούν σταθερά σε κάθε βήμα. Ακόμα και σήμερα, στην εποχή της σαρωτικής παγκοσμιοποίησης και του τεχνολογικού big bang που υποτίθεται ότι συρρίκνωσε τις διαφορές του κόσμου. Ο παραληρηματικός εθνικισμός και η σημαία ως πατριωτικό, καθαγιασμένο σύμβολο προσεγγίζεται εύστοχα στο σύντομο αλλά πολύτιμο, κατά τη γνώμη μας, βιβλίο «Για τη σημαία και το έθνος» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μελάνι».

Η Σώτη Τριανταφύλλου και ο Ηλίας Ιωακείμογλου αναλύουν συνοπτικά, καίρια και νηφάλια τα εθνικιστικά φαινόμενα και τις συλλογικές φαντασιώσεις που τα συνοδεύουν: τη φετιχιστική λατρεία της σημαίας ως μιλιταριστικό υπόλειμμα, αλλά και την επαρχιώτικη αντίληψη για την Ιστορία και τη φυλετική μας ανωτερότητα. Οι συγγραφείς του βιβλίου ξεκαθαρίζουν εξαρχής ότι δεν συμμερίζονται τα πατριωτικά αισθήματα κανενός έθνους, για να υποστηρίξουν ότι ο πατριωτισμός είναι ένας ευφημιστικός όρος για τον εθνικισμό, ο οποίος κατασκευάζει τα κράτη εγκαθιστώντας μια μορφή γενικευμένης πλάνης σχετικά με τη φύση του έθνους».

Αμφισβητώντας το έθνος ως ιδέα, τσαλακώνουν και τους μύθους της εγχώριας εκδοχής του: «τα ιερά και τα όσια των καταβολών μας, την υποτιθέμενη λαμπρή καταγωγή των σύγχρονων Ελλήνων, την ιστορική συνέχεια του ελληνισμού και τις χρυσές σελίδες του ηρωισμού του, την πολιτιστική ή βιολογική ομοιογένειά του, καθώς και όλα τα παρελκόμενα της εθνικής ιδεολογίας».

Άκρως ενδιαφέρουσα είναι η προσπάθεια του Ηλία Ιωακείμογλου να αποσυναρμολογήσει τον ιδεολογικό μηχανισμό παραγωγής πατριωτών, εστιάζοντας στην οικογένεια ως μικρογραφία του έθνους: «πρόκειται για ιδεολογικό μηχανισμό που μαθαίνει στα παιδιά να συγκροτούν φαντασιακές κοινότητες, να ζουν σε κόσμους χωρίς χρόνο που λειτουργούν με την επανάληψη και τα τελετουργικά […] και παράγει άτομα που νιώθουν απέχθεια για την αλλαγή, την εξέλιξη, την καινοτομία και ακόμη περισσότερο για την ανατροπή».

Η Σώτη Τριανταφύλλου, με αφετηρία την ιστορία της σημαίας, από τα λάβαρα και τις σημαίες των Ινδιάνων και των Κινέζων μέχρι την εμπορευματοποιημένη, αμερικανική εκδοχή της, δεν αργεί να φτάσει στον εντοπισμό της μισαλλοδοξίας. Μιλάει για τον σταυρό ως σύμβολο μίσους και έμβλημα εξστρεμιστικών οργανώσεων, όπως η Κου Κλουξ Κλαν. Και προσεγγίζει όχι μόνο τον δεξιό αλλά και τον αριστερό εθνικισμό. Ο εθνικισμός δεν είναι άλλωστε αποκλειστικότητα καμιάς πολιτικής παράταξης και καμιάς κοινωνικής τάξης.

«Η πατριωτική Αριστερά αναλύει τον κόσμο όπως οι αντιδραστικοί της αντίπαλοι, δηλαδή με βάση εθνικά και φυλετικά κριτήρια που ονομάζονται εθνική ταυτότητα και εθνική κληρονομιά», γράφει η Σώτη Τριανταφύλλου. Και καταλήγει : «Το έθνος, τόσο κατά τη δεξιά όσο και κατά την αριστερή νοοτροπία, ισοδυναμεί με μια μορφή θηλυκότητας. Η πατρίδα είναι μια γόνιμη μητέρα που πρέπει να προστατευτεί και να δοξαστεί από τους άνδρες: στρατιώτες και ποδοσφαιριστές. Οι γυναίκες περιορίζονται στον ιερό, πλην παρασκηνιακό, ρόλο της αναπαραγωγής πολιτών που με τη σειρά τους θα υπηρετήσουν το έθνος στις μάχες, στις παρελάσεις και στα γήπεδα».

Αρκετά λοιπόν με την εθνική υπερηφάνεια. Ο αυτοθαυμασμός και η νηπιακή αντίληψη για την Ιστορία κρατά ακόμα αυτήν τη φωτεινή χώρα, δέσμια αρκετών αδυναμιών που ήδη θα έπρεπε να έχουμε υπερβεί.