Το παιχνίδι της μνήμης και της γραφής

Έρχονται κάποιες στιγμές, συνήθως καλοκαιρινές, που το χέρι ανασύρει, με μια επίφαση αδιαφορίας από τα πίσω ράφια της βιβλιοθήκης, ένα ξεχασμένο βιβλίο. Ακόμα κι αν βρέθηκε εκεί επειδή το συνοδεύουν διθύραμβοι και ετερόκλητες διαβεβαιώσεις ότι πρόκειται για αριστούργημα, δύσκολα το πλησιάζεις. Ανήκει στα αναγνώσματα που τ’αντιμετωπίζουμε όπως τις σκοτεινές πλευρές του εαυτού μας που παραμένουν ανέγγιχτες για μεγάλα διαστήματα. Χρειάζεται μια αφορμή, μια ώριμη στιγμή για να αποκαλύψουν τα μυστικά τους.

Τα «Απομνημονεύματα του Αδριανού» (εκδ. Χατζηνικολή), η μυθιστοριοποιημένη αυτοβιογραφία του Ρωμαίου αυτοκράτορα, έργο ζωής της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, είναι ένα από τα βιβλία που ανασύρθηκε πρόσφατα από τη δική μου βιβλιοθήκη. Και ευγνωμονώ τη στιγμή. Ξεκινά όταν ο αυτοκράτορας Αδριανός, στα εξήντα του χρόνια, νιώθει το σώμα του να τον προδίδει, τη σκιά του θανάτου να τον πλησιάζει. Ο απολογισμός της ζωής του, βαθιά ανθρώπινος, καθόλου δοξαστικός, έχει τη μορφή επιστολής που στέλνει στον υιοθετημένο εγγονό του, τον Μάρκο Αυρήλιο.

Η Γιουρσενάρ μέσα από τον βίο του πιο «Ελληνα» από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες ακυρώνει τον χρόνο που μας χωρίζει από τον ήρωά της. Οταν αναγνωρίζουμε, σαν φλέβα στο σώμα του βιβλίου της, αναφορές στη σάρκα («αυτό το άλικο σύννεφο που έχει για αστραπή του την ψυχή»), στην ηδονή, στην ηθική, στην ευτυχία, στην αυτοχειρία, στα παρατημένα νεκροταφεία της μνήμης όπου κείνται, δίχως τιμές, νεκροί που πάψαμε ν’ αγαπάμε, δεν ακούμε τη Γιουρσενάρ. Ούτε τη φανταζόμαστε σκυφτή να ψάχνει στις βιβλιοθήκες ή να επινοεί ευφυολογήματα για να ζωηρέψει τον ήρωα. Είναι ο Αδριανός που γράφει. Για να μας υπενθυμίσει, μέσα από έναν λόγο πυκνό, χυμώδη και λυτρωτικό, τη θέση του ανθρώπου που κάποτε, απογυμνωμένος από τον εγωισμό, τις αδυναμίες και τις ψευδαισθήσεις της νεότητας, θα κληθεί ν’ αντιμετωπίσει τον θάνατο και να αναλογιστεί τον τρόπο που διαχειρίστηκε το μυστήριο της ζωής.

Γιώργος Καρουζάκης

Αύγουστος 2010