Κατερίνα Ζαχαροπούλου: «Με ενδιαφέρει η ησυχία της τέχνης»

Από τον Γιώργο Καρουζάκη

Το βράδυ της 28ης του περασμένου Ιούνη η εικαστικός Κατερίνα Ζαχαροπούλου παρουσίασε στην αυλή του παλιού Γυμνασίου της Ύδρας, στο ιστορικό Σαχτούρειο, μια σιωπηλή performance. Ήταν ενταγμένη στην καθιερωμένη έκθεση Hydra School Project που οργανώνει κάθε καλοκαίρι στο νησί ο εικαστικός και επιμελητής Δημήτρης Αντωνίτσης. Εφέτος η έκθεση συνδέεται με το έτος Καβάφη, για αυτό έχει γενικό τίτλο «pō(-)ĭ-trē» (Poetry) και θέμα το κείμενο και την εικόνα. Με αυτήν την αφορμή η Κατερίνα Ζαχαροπούλου σχεδίασε τη δράση «Performance as – Interview as Performance», αξιοποιώντας, με διαφορετικό τρόπο, την εμπειρία των συνομιλιών της με ορισμένους από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της σύγχρονης τέχνης στην τηλεοπτική εκπομπή “Η Εποχή των Εικόνων”, που διατηρούσε, μέχρι πρόσφατα, στην ΕΡΤ.

Στην Ύδρα η εικαστικός τοποθέτησε σε ένα υπερυψωμένο πεζούλι της σχολικής αυλής δυο γλυπτά – καρέκλες που σχεδίασε ο Δημήτρης Αντωνίτσης. Κάθισε εκεί με το λευκό της φόρεμα. Μπροστά της υπήρχε ένα τραπεζάκι ντυμένο με διαφανές λευκό χαρτί, αρκετά, επίσης, φύλλα από διαφανή χαρτιά, μαύροι μαρκαδόροι και συρραπτικά. Αυτό το θεατρικό σκηνικό ήταν ο χώρος των συνεντεύξεών της.

Αποφάσισε να καταργήσει τη φωνή, να επικοινωνήσει με τους επισκέπτες της έκθεσης – καλλιτέχνες, παραθεριστές, παιδιά, ντόπιους- βουβά, μέσω της γραφής. Έγραφε μια ερώτηση στο χαρτί, τη μέτεφερε στον απέναντί της και εκείνος απαντούσε, επίσης, γραπτά. Ύστερα, αφού τσαλάκωνε το χαρτί, στο οποίο ήταν γραμμένη η απάντηση του συνομιλητή, το συνέρραπτε στο λευκό φουστάνι που φορούσε. Σιγά-σιγά, τα τσαλακωμένα χαρτιά με τα μαύρα ίχνη του μαρκαδόρου επάνω τους άρχισαν να σχηματίζουν ένα δεύτερο ρούχο στο σώμα της. Το λευκό φόρεμα, ύστερα από τέσσερις ώρες, αποκτούσε την σημασία ενός τεράστιου καμβά ο οποίος, στο τέλος, την κάλυψε σχεδόν ολόκληρη. Δύο κάμερες κατέγραφαν τα δρώμενα. Η μία ήταν en face, ενώ η άλλη στη στέγη του σχολείου αποτύπωνε τη διαδικασία της ανταλλαγής των κειμένων.

Στο τέλος της “βουβής” performance (επιλογή της εικαστικού που ενισχύθηκε και από την απότομη διακοπή του προγράμματος της ΕΡΤ που φιλοξενούσε την εκπομπή της ) το φουστάνι που δημιούργησαν τα κείμενα αναρτήθηκε στο τοίχο. Μοιάζει με παράξενο γλυπτό, με εφήμερο λάφυρο, φτιαγμένο από σπαράγματα επικοινωνίας ή με μνημείο φάντασμα του γραπτού λόγου. Τα κείμενα που προέκυψαν από την performance, τα περισσότερα σχετικά με την τέχνη ή τις επιθυμίες των είκοσι ανθρώπων που συμμετείχαν στη δράση, συνθέτουν ένα σουρεαλιστικό χάι-κου αυτόματης γραφής.

Η Κατερίνα Ζαχαροπούλου δεν θέλει να εντάξει την performance που έκανε σε κάποια καλλιτεχνική παράδοση. Είναι, σίγουρα, μια χειρονομία αφιερωμένη στην Marina Ambramovic, την ιστορική προσωπικότητα της performance art, με την οποία η Ελληνίδα εικαστικός συνομιλεί εδώ και αρκετά χρόνια. «Με ενθάρρυνε», λέει η ίδια, «χωρίς να μου προτείνει κάτι ή να μου πει τι να κάνω. Μου έδειξε μια κατεύθυνση, κάποια σημεία που έπρεπε να επιμείνω». Η μόνη εμφανής αναφορά στο έργο της Σέρβας performer είναι η επιλογή της Ζαχαροπούλου να καθίσει βουβή απέναντι από τους ανθρώπους, όπως έκανε η Marina Ambramovic στην πρόσφατη παρουσία της στο ΜοΜΑ της Νέας Υόρκης.

Αν και ο γραπτός λόγος είχε σημαντικό ρόλο στη δράση που έκανε η εικαστικός στην Ύδρα, η ίδια δεν την συνδέει ούτε με τους καλλιτέχνες του κινήματος Art & Language, το έργο του Joseph Kosuth ή τις φιλοσοφικές και γλωσσολογικές αναζητήσεις που έχουν απασχολήσει, κατά καιρούς, αρκετούς καλλιτέχνες.

«Η γραφή σε ό,τι έκανα, είναι συναισθηματική, όλο το έργο έχει μια διάσταση μεσογειακή. Δεν με ενδιαφέρουν τα κείμενα statements, ούτε οι λέξεις και η σημασία τους μέσα στη γλώσσα, αλλά ο ήχος του τσαλακώματος του χαρτιού, οι τελετουργικές κινήσεις, οι αντιδράσεις, τα συναισθήματα, η αύρα, τα πρόσωπα όσων κάθισαν απέναντί μου. Θέλησα να καταργήσω το λόγο, και με την προσθήκη του χαρτιού να δημιουργήσω μια μεγάλη γλυπτική χειρονομία, φτιαγμένη από ψήγματα της ανθρώπινης ανάγκης για επικοινωνία. Με ενδιαφέρει η ησυχία της τέχνης, μια εσωτερική, βαθύτερη, αυθόρμητη και λίγο λησμονημένη επικοινωνία».

Η Ιστορία της Τέχνης θα λέγαμε ότι έχει πάντα μια θέση, τόσο στο καλλιτεχνικό σας έργο όσο και στη δημοσιογραφική σας δουλειά. Είναι εύκολο για εσάς να παρατηρήσετε, αποστασιοποιημένα την performance που κάνατε στην Ύδρα και να τη σχολιάσετε ;

«Στην προετοιμασία και τη στιγμή που γινόταν η performance δεν έκανα καμία σκέψη, ούτε με ενδιέφερε να τοποθετήσω αυτό που κάνω σε κάποιο ιστορικό πλαίσιο. Εκ των υστέρων, θα μπορούσα να τη δω σαν μια μετά-ντισανική χειρονομία με τη γραφή στη θέση του ready made. Ένα πνευματικό ready made, όμως, και όχι ένα εμπορικό προϊόν, το οποίο το μετασχηματίζεις και το μεταφέρεις σε έναν άλλον χώρο. Το τσαλάκωμα του χαρτιού είναι ένα είδος μεταλλαγής. Το χαρτί σαν ένα είδος κειμηλίου μνήμης τσαλακώνεται για να ενσωματωθεί στο ύφασμα και να σχηματίσει ένα ρούχο. Τι είναι ένα ρούχο ; Ένα ένδυμα ; Ενδύομαι, κατά κάποιο τρόπο, τις εκμυστηρεύσεις των ανθρώπων και την επιθυμία τους να πούνε ορισμένα πράγματα. Ο γραφικός χαρακτήρας των ανθρώπων, η καλλιγραφία, επίσης, παραπέμπει σε μια χειροποίητη παραγωγή μηνυμάτων, ενώ το φουστάνι αποκτά τη μορφή ενός τρισδιάστατου καμβά που αποκαλύπτει ολόκληρο το έργο».

Η συνύπαρξή σας, λόγω της εκπομπής Η Εποχή των Εικόνων, με καλλιτέχνες πρώτης γραμμής, οι οποίοι προέρχονται από οργανωμένα καλλιτεχνικά κέντρα που προωθούν και στηρίζουν τη σύγχρονη τέχνη, σας δημιουργεί ερωτήματα για την ελληνική κατάσταση ή και για τη δική σας θέση στην τέχνη ;

«Πρέπει να ξέρεις τη δυναμική σου, να έχεις το μέτρο, την αίσθηση για το που μπορείς να φτάσεις. Ξέρω τη θέση μου και ξέρω ότι το έργο μου μπορεί να είναι λιγότερο ορατό  από το έργο άλλων καλλιτεχνών. Έχει, όμως, πιστεύω μια αυθεντικότητα στις προθέσεις του και μια διάσταση νοσταλγική. Όταν βλέπεις έργα μου δεν έχεις την αίσθηση μιας καλλιτέχνιδας που ζει στην Αμερική, τη Νέα Υόρκη ή το Λονδίνο, ούτε καν στην… προχωρημένη αραβική άνοιξη. Δεν αισθάνομαι, ζώντας στην Ελλάδα, ότι μπορώ να είμαι τόσο αγριεμένη. Υπάρχει κάτι στο περιβάλλον αυτού του τόπου, που ακόμα και τώρα, σε αυτήν τη δύσκολη στιγμή, εξευγενίζει τα πράγματα. Παλιά θα λέγανε το φως. Νιώθεις ακόμα την ηρεμία των γυναικών του νότου, που κάθονται έξω από τα σπίτια τους στα νησιά, αμίλητες επί ώρες, και είναι καλά. Δεν έχω το μαστίγιο και το χαράκωμα στην κουλτούρα μου, στη ζωή μου και στη χώρα μου. Δεν είμαι, επίσης, πολιτικό ον με την τρέχουσα έννοια, και επιθυμώ μια επιστροφή στην ομορφιά, για να θυμηθούμε και τα λόγια του Γιάννη Κουνέλλη».

Υπάρχει, λέτε, κάποιος άλλος τρόπος να αντιμετωπίσουμε αυτή τη δύσκολη συγκυρία που διανύουμε στη χώρα ;

«Νομίζω ότι πλησιάζουμε μια εποχή που η ανάγκη του ανθρώπου για επικοινωνία και για συνέργεια, το να είσαι εσύ για μένα εδώ και εγώ για σένα, ίσως είναι ένα μεγάλο ζητούμενο. Η κάθαρση, επίσης, σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο, νομίζω ότι δεν έχει ανάγκη τη βία και τις ακραίες αντιδράσεις. Ένας άλλος τρόπος κάθαρσης, σήμερα, είναι νομίζω η σχέση της αφοσίωσης του ενός απέναντι στον άλλον, που και αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο. Νιώθω την ανάγκη να αισθανθώ μέρος μιας ησυχίας που δεν στερείται επικοινωνίας, διεκδικήσεων και επιθυμιών, αλλά σε παρασύρει να σταθείς απέναντι στη ζωή και στις δυσκολίες της πιο ήσυχα και, ίσως, πιο ουσιαστικά».

Φωτογραφίες : Σταύρος Βλαχάκης

Στην έκθεση που θα διαρκέσει έως τις 30-9-2013 παρουσιάζονται, επίσης,  έργα των καλλιτεχνών : Ghada Amer, Assume Vivid Astro Focus, Pio Diaz & Hilda Thyren, Phillipa Horan, Rene Ricard, Ugo Rondinone, Mirabelle Marden, Josh Smith, Θάνου Βελούδιου και Διονύση Καβαλλιεράτου.

Ώρες λειτουργίας:  Tρίτη-Κυριακή 11:30-13:30, και 19:30-22:00