Μοντέρνοι καιροί

Από τον Γιώργο Καρουζάκη

H φωτογραφία Powerhouse Mechanic (1920) του Αμερικανού φωτογράφου Lewis Hine (1874–1940) ανήκει στις διασημότερες της δεκαετίας του ’20. Συνοψίζει, οπτικά, το μεγαλείο της βιομηχανικής εποχής, στρέφει το βλέμμα στον κόσμο των πρώτων βιομηχανικών εργατών και στη συνύπαρξη του ανθρώπου με τη μηχανή. Σηματοδοτεί, επίσης, μια μεταβατική στιγμή στη φωτογραφική τέχνη: το πέρασμα από την εκζήτηση του πικτοριαλισμού, τον ανταγωνισμό της φωτογραφίας με τη ζωγραφική, στις αξίες του μοντερνισμού. Ο Hine, αν και αξιοποιεί το ντοκουμέντο και τη δύναμη της πραγματικότητας, δεν αρκείται σε αυτά. Επιχειρεί να ερμηνεύσει μια όψη της πραγματικότητας και να παρουσιάσει, με τρόπο μοναδικό, τη δική του ιδέα για τον κόσμο. Φτάνει, βέβαια, ξανά στην τέχνη όπως οι πικτοριαλιστές, αλλά από διαφορετική διαδρομή: όχι από τη φωτογραφική μίμηση της ζωγραφικής αλλά μέσα από τη δύναμη και τη διαύγεια του ντοκουμέντου.

Ο Lewis Wickes Hine, φωτογράφος με σπουδές κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και του Κολούμπια, γεννήθηκε το 1874 στην πόλη Oshkosh, στο Ουισκόνσιν της Αμερικής. Μετά τον ξαφνικό θάνατο του πατέρα του άρχισε να εργάζεται σε ένα εργοστάσιο επίπλων για να βελτιώσει τα οικονομικά του. Εκεί έζησε από κοντά τις δυσκολίες και τον σκληρό τρόπο δουλειάς της αμερικανικής εργατικής τάξης. Γνώση που επηρέασε, στη συνέχεια, ολόκληρο το φωτογραφικό του έργο. Γενικότερα, ο κόσμος των μηχανών ήταν ένα από τα αγαπημένα θέματα των φωτογράφων της εποχής του Μοντερνισμού. Ήταν οι πρώτοι που ζούσαν τη βιομηχανική έκρηξη και, συχνά, αντιμετώπιζαν με δέος και ενθουσιασμό το μεγαλείο και την ενέργεια των μηχανικών εξαρτημάτων της νέας εποχής.

Παρατηρώντας τη φωτογραφία του Hine – η οποία βρίσκεται σήμερα στο Cleveland Museum of Art στο Οχάιο – κατανοείς ότι ο φωτογράφος δημιούργησε τη σύνθεσή της με μεγάλη προσοχή. Δεν πρόκειται για τη χαρακτηριστική φωτογραφία – ντοκουμέντο, που τράβηξε κάποιος επειδή βρέθηκε στο κατάλληλο μέρος την κατάλληλη στιγμή. Ο Hine μοιάζει να έχει σχεδιάσει λεπτομερώς, με μεγάλη ακρίβεια, τη σύνθεσή του. Δεν θα μπορούσε, άλλωστε, να κάνει διαφορετικά, αφού πίστευε ότι η φωτογραφία δεν έχει σχέση με την τυχαία καταγραφή της πραγματικότητας, αλλά με μια ερμηνεία της.

Πρώτα απ΄όλα διάλεξε να επικεντρωθεί σε ένα συγκεκριμένο μέρος της μηχανής. Επιπλέον, η επιλογή του εργάτη της φωτογραφίας είναι προσεκτικά μελετημένη. Η δύναμη, η αρρενωπότητα, η πλαστικότητα του σώματός του παραπέμπουν στις ανδρικές φιγούρες των αγαλμάτων της ελληνικής αρχαιότητας. Υπάρχουν, άλλωστε, προσχέδια φωτογραφιών με διαφορετικούς εργάτες, πόζες και οπτικές γωνίες τα οποία ο Hine απέρριψε πριν καταλήξει στη σύνθεση της φωτογραφίας που βλέπουμε.

Στην παράστασή του, ο τρόπος αποτύπωσης της συνέργειας του ανθρώπου με τη γιγαντιαία μηχανή, μέσα από τη στάση του σώματος, τις χειρονομίες και τη θέση λήψης της φωτογραφικής μηχανής, είναι εντυπωσιακός. Ο νεαρός άνδρας με το κλειδί στο χέρι και τα πόδια ελαφρά λυγισμένα προς τα εμπρός –  χαρακτηριστικά που υποδηλώνουν τη σωματική προσπάθεια και τη δύναμη –  χάνει μπροστά στα μάτια μας ό,τι τον συνδέει με την κοινότοπη καθημερινότητα. Η αντίθεση μεταξύ της σκληρής υφής του μετάλλου της μηχανής και της απαλότητας του δέρματος του κεντρικού προσώπου, υπογραμμισμένη εντέχνως από τον κατάλληλο φωτισμό, προσθέτει μια ακόμη συμβολική διάσταση στη σύνθεση.

Το ανθρώπινο σώμα, τοποθετημένο συμμετρικά στο κυκλικό μέρος της μηχανής – το οποίο παραπέμπει σε μεταλλική μήτρα –  ορίζει την επίπονη εργασία και οδηγεί το βλέμμα μας στο κέντρο του θέματος. Οι σχεδόν αισθησιακές καμπύλες των σωλήνων στο επάνω μέρος της παράστασης ισορροπούν, αν και σε αντίθετη φορά, με την καμπύλη των χεριών του βασικού προσώπου σε μια θριαμβική ένωση ανθρώπου και μηχανής, καθώς ο εργάτης μεταμορφώνεται από εξάρτημα της παραγωγικής διαδικασίας σε ήρωα της μοντέρνας εποχής.