Ταξίδι με τον Λεονάρντο ντα Βίντσι

Του Γιώργου Καρουζάκη

Η συγγραφή ενός βιβλίου για τον Λεονάρντο ντα Βίντσι (1452-1519) χωρίς τη λέξη «μεγαλοφυΐα», σημειώνει ο βιογράφος του δημιουργού της Αναγέννησης Τσαρλς Νίκολ, είναι ένα κατόρθωμα αντάξιο του Γάλλου συγγραφέα Ζορζ Περέκ, ο οποίος κατάφερε να γράψει ένα ολόκληρο βιβλίο χωρίς να χρησιμοποιήσει το γράμμα e.

Είναι πραγματικά δύσκολο να γράψεις οποιοδήποτε κείμενο για τον Λεονάρντο ντα Βίντσι και να αποφύγεις τους υπερθετικούς χαρακτηρισμούς, την υπερβολή. Πώς να περιγράψεις νηφάλια έναν δημιουργό που, εκτός από ανυπέρβλητος ζωγράφος, υπήρξε εξαιρετικός γλύπτης, μηχανικός, βιολόγος, απαράμιλλος εφευρέτης, μουσικός, αρχιτέκτονας και φιλόσοφος;

Είναι φυσικό να θαυμάζουμε την επαναληπτική σκέψη ενός ανθρώπου του 15ου αιώνα, που «κάνει κύκλους σαν το αρπακτικό, γύρω από τα πολλά ενδιαφέροντά του», τις ιδέες, τις διαυγείς παρατηρήσεις και τα λαμπρά του επιτεύγματα.

Οι «πτήσεις του μυαλού»

Ενα ταξίδι στο πνεύμα του Ιταλού δημιουργού υπόσχεται η έκθεση «Λεονάρντο ντα Βίντσι: Ο Ανθρωπος, Ο Εφευρέτης, Η Ιδιοφυΐα», που φιλοξενείται -έως τις 26 Φεβρουαρίου- στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος». Ιπτάμενες μηχανές, αλεξίπτωτα, πολεμικές μηχανές (τανκς, κανόνια, καταπέλτες), τα πρώτα δείγματα αυτοκινήτου και ποδηλάτου, ελικόπτερα, κατασκευές, που βασίζονται στην υδραυλική και τη μηχανική επιστήμη, είναι ορισμένα μόνο από τα 40 και πλέον τρισδιάστατα μοντέλα εφευρέσεων και μηχανών που έχουν την ευκαιρία να δουν οι επισκέπτες της έκθεσης, σε μια έκταση 600 τ.μ.

Ολα έχουν ανακατασκευαστεί υπό κλίμακα από ένα παραδοσιακό οικογενειακό εργαστήριο στη Φλωρεντία, με βάση τα σημειωματάρια που είχε μαζί του ο Λεονάρντο ντα Βίντσι για να καταγράφει τα ευρήματά του. Οι κατασκευές έχουν αποδοθεί με απόλυτη ακρίβεια και με τα υλικά της εποχής του δημιουργού: ξύλο, μέταλλο, ύφασμα και σχοινιά.

Οσοι θα αναζητήσουν τα ζωγραφικά του αριστουργήματα, δεν θα απογοητευτούν. Μπορούν, μέσα από ψηφιακά αντίγραφα υψηλής ευκρίνειας, να παρατηρήσουν σχεδόν όλα τα ζωγραφικά του έργα -ανάμεσά τους, η «Μόνα Λίζα», «Ο Μυστικός Δείπνος», «Η Κυρία με την Ερμίνα»- και να κατανοήσουν πώς η ζωγραφική του ήταν συνδεδεμένη με την αγάπη του για την επιστήμη και τη φύση.

«Τα έργα τέχνης παρουσιάζονται σε φυσικό μέγεθος, με χρονολογική σειρά. Ο επισκέπτης μπορεί, με τη βοήθεια της τεχνολογίας (εγκαταστάσεις, multimedia κ.ά.), να εμπλουτίσει τις γνώσεις του, να μάθει λεπτομέρειες για την τεχνική και τα υλικά των έργων και των κατασκευών, να ενημερωθεί για τη μυθολογία που συνοδεύει τις σημαντικότερες δημιουργίες του», τονίζει στην «Κ» η Σοφία Χαροκόπου, επικεφαλής Ανάπτυξης του «Ελληνικού Κόσμου».

Μαθηματικός νους

Ο χαρακτηρισμός «αναγεννησιακός άνθρωπος» για τον Λεονάρντο ντα Βίντσι είναι ίσως ο πιο επιτυχημένος που έχει αποδοθεί σε ιστορικό πρόσωπο.

«Γεννήθηκε σε μια χρονική στιγμή που ελάχιστοι, ακόμα και από την ελίτ της εποχής, είχαν δει ένα βιβλίο», γράφει ο Michael White στο πόνημά του «Leonardo The First Scientist» (Εκδ. Abacus). Και συμπληρώνει: «Επέστησε την προσοχή του σε αρκετές, συγκεχυμένες τότε, πτυχές της ανθρώπινης γνώσης και κατάφερε να προσδώσει συνοχή και λογική σε ό,τι κατανόησε από τον κόσμο, μεταφράζοντάς το σε μια εγκυκλοπαίδεια πληροφοριών με απίστευτη ποικιλία θεμάτων».

Ηταν ο μόνος, άραγε, που είχε αυτήν την ικανότητα; Γνώριζε τα πάντα σε βάθος; Η απάντηση είναι αρνητική. Μια γενιά πριν από αυτόν διακρίθηκε, σε ανάλογους τομείς, ο αρχιτέκτονας, ποιητής και φιλόσοφος Λέον Αλμπέρτι, αξιοθαύμαστα ήταν και τα επιτεύγματα του αρχιτέκτονα Φιλίπο Μπρουνελέσκι ή αργότερα του ουμανιστή Πίκο ντέλα Μιράντολα.

«Θα κατανοήσουμε καλύτερα αυτόν τον αναγεννησιακό άνθρωπο, αν τον εκλάβουμε, επίσης, ως έναν φορέα αμφιβολίας και αμφισβήτησης, ο οποίος ενίοτε αμφιβάλλει και αμφισβητεί τον ίδιο του τον εαυτό», διαπιστώνει ο Τσαρλς Νίκολ στη βιογραφία «Πτήσεις του μυαλού. Leonardo Da Vinci» (Εκδ. Μεταίχμιο), ενώ ο συγγραφέας και μαθηματικός Τεύκρος Μιχαηλίδης μάς μίλησε για τις μαθηματικές γνώσεις του Ντα Βίντσι: «Είχε ένα μεγάλο ενδιαφέρον για τα Μαθηματικά, άρρηκτα συνδεδεμένο όμως με τη ζωγραφική του. Το παρατηρούμε στα έργα του, στις έρευνες που έκανε, για παράδειγμα για την προοπτική ή το σημείο φυγής.

» Είχε, επίσης, κάνει την εξαιρετική εικονογράφηση της μεγάλης μαθηματικής εγκυκλοπαίδειας “Summa de arithmetica” του Ιταλού μαθηματικού Λούκα Πατσιόλι, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι μελέτησε σε βάθος το περιεχόμενό της, γνώριζε καλά, επίσης, τα Εφαρμοσμένα Μαθηματικά, τη Μηχανική, ενώ είχε μελετήσει και τη Γεωμετρία του Ευκλείδη. Επαναλαμβάνω ότι τα μαθηματικά τον ενδιέφεραν στον βαθμό που εξυπηρετούσαν τη ζωγραφική του».

Συνωμοσιολογία

Ο κατάλογος με την εμπλοκή του ονόματος του Ντα Βίντσι σε σκοτεινές δραστηριότητες δεν έχει τέλος. Πέρα από το ότι κάποιοι πιστεύουν πως η γνώση τού μεταδόθηκε από εξωγήινα όντα (!), σχεδόν όλο του το έργο περιβάλλεται από ένα πέπλο συνωμοσιολογίας: ορισμένοι ανακαλύπτουν κρυμμένα σύμβολα στα μάτια της «Τζοκόντα», άλλοι τη Μαρία Μαγδαληνή μεταμφιεσμένη στα δεξιά του θεανθρώπου στον «Μυστικό Δείπνο», για να θυμηθούμε και το λογοτεχνικό σουξέ «Κώδικας Ντα Βίντσι».

Η κατοπτρική γραφή που χρησιμοποιούσε έχει εξάψει, περίεργα, τη φαντασία αρκετών, ενώ η «σχέση» του με μυστικές θρησκευτικές αδελφότητες έχει δώσει νόημα στη ζωή πολλών ανθρώπων. Το εντυπωσιακό είναι ότι στρατιές σοφών κάθε είδους σπεύδουν, κάθε φορά, να διερευνήσουν τη νέα νταβιντσική σπαζοκεφαλιά.

​«Λεονάρντο ντα Βίντσι: O Ανθρωπος, O Εφευρέτης, H Ιδιοφυΐα». Διάρκεια έκθεσης μέχρι 16 Φεβρουαρίου 2014, Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος», Πειραιώς 254, Ταύρος, Τηλ. 212 254 0000

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Καθημερινή στο φύλλο της 27ης Οκτωβρίου 2013