Φεστιβάλ στην πόλη των κήπων και των ποιητών

Το Σιράζ είναι μια πανέμορφη και ιστορική πόλη στα νοτιοδυτικά του Ιράν. Πρωτεύουσα του γεωγραφικού διαμερίσματος Φαρς, απέχει εβδομήντα χιλιόμετρα από την αρχαία πρωτεύουσα των Αχαιμενιδών, την Περσέπολις. Η πόλη έχει πληθυσμό 1.7 εκ. κατοίκους με σημαντική οικονομική δραστηριότητα, με το μεγαλύτερο ηλιακό πάρκο της χώρας. Πρόσφατα εγκαινίασε και μονάδες παραγωγής αιολικής ενέργειας. Όλα αυτά, σε απόσταση αναπνοής από τη γειτονική επαρχία του Χουζεστάν που υπάρχουν κάποια από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου στον κόσμο. Συγχρόνως, όμως, το Σιράζ αποτελεί και πόλος έλξης τουριστών. Γιατί; Διότι είναι η πόλη των ποιητών, της λογοτεχνίας, των κήπων και του κρασιού.

 Το Σιράζ είναι η γενέτειρα των μεγαλύτερων εκπροσώπων του περσικού έμμετρου λόγου, των Σααντί και Χαφέζ. Ο Σααντί έγινε πολύ γνωστός στην Ελλάδα μέσω μιας κινηματογραφικής σκηνής: όταν ο Γιώργος Κωνσταντίνου και η Αλίκη Βουγιουκλάκη, στην ταινία «Χτυποκάρδια στο Θρανίο», καθόντουσαν σε ένα καφεζαχαροπλαστείο και μετά την παραγγελία του προφιτερόλ, εκείνος άρχισε να της απαγγέλει Σααντί με τους στίχους: «Αγάπη μου, Αγάπη μου…». Κατόπιν αυτού, τους συνέλαβε ο γυμνασιάρχης της Αλίκης.

Η πόλη έχει εξαιρετικά τεμένη, ανάκτορα και πανέμορφους κήπους γεμάτους από ρόδα. Στα παζάρια της υπάρχουν εντυπωσιακής ομορφιάς χαλιά, κιλίμια και είδη χειροτεχνίας όπως σαμοβάρια, σετ τσαγιού, κορνίζες και πίνακες με μικρογραφίες γυναικείων φιγούρων της μεσαιωνικής Περσίας. Σε μια τόσο όμορφη πόλη, που οι φιλότεχνοι κάτοικοί της αποστηθίζουν περήφανα τα ποιήματα των ποιητών τους, επιλέχθηκε να διοργανωθεί το Διεθνές Φεστιβάλ του Σιράζ το 1967.

Ο τελευταίος Σάχης του Ιράν, Ρεζά Παχλαβί, αν και βρισκόταν στην εξουσία ήδη από το 1941, είχε διευκρινίσει πως θεωρούσε ανέντιμο να είναι ο βασιλιάς μιας φτωχής χώρας. Για αυτό τον λόγο είχε παρατείνει την επίσημη τελετή ενθρόνισής του για την περίοδο που το Ιράν θα είχε επιδείξει τα πρώτα βήματα ανάπτυξής του. Οι μεταρρυθμίσεις εκσυγχρονισμού της Λευκής Επανάστασης (Enghelabe Sefid) που δρομολογήθηκαν το 1963 εγκαινίασαν μια νέα εποχή για το Ιράν. Οι μεταρρυθμίσεις εστιάστηκαν στη δήμευση των εκτάσεων μεγαλογαιοκτημόνων και στην αναδιανομή τους σε ακτήμονες αγρότες, στη χειραφέτηση των γυναικών με την απόδοση δικαιώματος εκλέγειν και εκλέγεσθαι, στην πάταξη του αναλφαβητισμού και στην εκβιομηχάνιση της χώρας. Ήδη, το 1963, το Ιράν αποκτά τη δική του εθνική αυτοκινητοβιομηχανία που παράγει το προσφιλές αμάξι Πεϊκάν.

Το 1967, το Ιράν δεν ήταν ακόμα πλούσιο όπως έγινε το 1974 μετά το πετρελαϊκό μπουμ και την εκτόξευση της τιμής του πετρελαίου από 15,42 δολάρια το βαρέλι σε 48,92, αύξηση της τάξεως του 217,25%. Αλλά βρισκόταν σε ικανοποιητικό βαθμό ανάπτυξης ώστε το αυτοκρατορικό ζεύγος να στεφθεί, επισήμως, στα ανάκτορα Γκολεστάν της Τεχεράνης. Τον ίδιο χρόνο, στο πλαίσιο ανάδειξης του περσικού πολιτισμού, η Αυτοκράτειρα Φαράχ Παχλαβί επινόησε την δημιουργία ενός Φεστιβάλ διεθνούς κύρους που θα συμμετείχαν ισότιμα τόσο εγχώριοι καλλιτέχνες όσο και ξένοι. Ως καταλληλότερο μέρος επιλέχθηκε το Σιράζ, λόγω και της γειτνίασής του με τον αρχαιολογικό χώρο της Περσέπολις, με στόχο την ταυτόχρονη αύξηση του τουρισμού, και η χρηματοδότηση του καλύφθηκε από τον Εθνικό Οργανισμό Πετρελαίου. Το Σιράζ διέθετε ήδη πολλά ξενοδοχεία και μια πανεπιστημιούπολη, της οποίας η εστία θα κάλυπτε τις ανάγκες των επισκεπτών.

Η υπεύθυνη επιτροπή διοργάνωσης ανέτρεξε στο Φεστιβάλ της Ρουέν για να εντοπίσει καλλιτέχνες της σύγχρονης μουσικής και να τους προσκαλέσει στο Σιράζ. Ανάλογα έπραξαν και στην περίπτωση του θεάτρου με το Διεθνές Φεστιβάλ του Νανσί. Το 1967, το Φεστιβάλ του Σιράζ τίμησε με την παρουσία του, ο Γεχουντί Μενουχίν και την επόμενη χρονιά ο Ιάννης Ξενάκης και ο Άρθουρ Ρούμπινσταϊν. Το 1969 το Φεστιβάλ απέκτησε μια πρώτη διεθνή ακτινοβολία, χάρη στο θέμα «Τα κρουστά ανά τον κόσμο» που ακούστηκαν το περσικό tomback, το ινδικό mridangan, το gamelan από το Μπαλί και το τύμπανο της Ρουάντας. Μαζί με τον Ξενάκη που ξαναήρθε, εμφανίστηκε και ο Ιταλός μουσικοσυνθέτης Μπρούνο Μαντέρνα, ενώ το 1972 ο Ρόμπερτ Γουίλσον σκηνοθέτησε ένα θέαμα 168 ωρών που παιζόταν επί επτά ημέρες και επτά νύχτες, δίχως διακοπή, στους λόφους Κα Μάουντεν που δεσπόζουν το Σιράζ. Το έργο «Η Αλίκη στην Χώρα των Θαυμάτων» ανέβηκε σε μία αποθήκη πεπονιών και το 1971 ο Πίτερ Μπρουκ ήρθε να ανεβάσει Orghast στην Περσέπολις. Το 1974 ο εραστής του Ιράν, Μορίς Μπεζάρ δημιούργησε ένα έργο αποκλειστικά για το Φεστιβάλ του Σιράζ, το Γκολεστάν. Η χορευτική παράσταση του Μπεζάρ έλαβε χώρα στον αρχαιολογικό χώρο της Περσέπολις, κάτω από τους κίονες της αίθουσας Απαντάνα και τον έναστρο θόλο. Η μουσική που ακουγόταν ήταν παραδοσιακή της ιρανικής επαρχίας Μπαλουχιστάν και το θέαμα ολοκληρώθηκε με την φωνή του Ιρανού Ραζαβί να απαγγέλλει στίχους από το Μεσνεβί του Τζελαλαντίν Ρουμί. Το 1975 το Φεστιβάλ τίμησε το ιαπωνικό θέατρο Νο, που ποτέ άλλοτε δεν είχε ξαναδώσει παράσταση εκτός των συνόρων της Ιαπωνίας. Μεταξύ των άλλων διεθνών καλλιτεχνών που συμμετείχαν στα 10 χρόνια λειτουργίας του Φεστιβάλ του Σιράζ, ανήκουν η Αμερικανίδα σοπράνο Κάθι Μπερμπέριαν, οι Ινδοί χορευτές Κατχακάλι, ο Πολωνός σκηνοθέτης Γκροτόβσκι και η αμερικανική θεατρική ομάδα Bread and Puppet.

Συγχρόνως, προβλήθηκαν Ιρανοί καλλιτέχνες όπως η αοιδός Παρισά, οι ηθοποιοί Φαρζανέχ Ταϊμπί, Αλί Νασιριάν και Εζατολλάχ Εντεζαμί, οι μουσικοί Αλί Μπαχαρί, Χασάν Κασάι και οι σκηνοθέτες Αρμπί Οβανεσιάν, Μπιζάν Μοφίντ, Αμπάς Νααλμπαντιάν και Παρβίζ Σαγιάντ.

Οι διαδηλώσεις κατά της μοναρχίας που είχαν ξεκινήσει ήδη από το 1978 και, τελικώς, ανάγκασαν τη βασιλική οικογένεια σε εξορία το 1979, ανέκοψαν την πορεία του Φεστιβάλ του Σιράζ. Απότοκος της ενδεκαετούς λειτουργίας του είναι οι καλλιτέχνες που αναδύθηκαν και εκείνοι που προβλήθηκαν μέσω αυτού. Επίσης, η διεθνής προβολή του Σιράζ και μέσω αυτού, του Ιράν. Μην ξεχνάμε την γνώμη που είχαν πολλοί δυτικοί της περιόδου για το Ιράν. Μόλις δεκαπέντε χρόνια νωρίτερα, το 1967, ένας Γάλλος συμφοιτητής της Φαράχ Παχλαβί στο Πανεπιστήμιου του Παρισιού, την είχε ρωτήσει πόσες καμήλες αξίζει στον τόπο της…

Ο Νικόλας Damon Παπαδημητρίου είναι τουρκολόγος