Η πολλαπλή εξορία του Χουάν Γκοϊτισόλο

Από τον Γιώργο Καρουζάκη

Είναι τουλάχιστον επιπόλαιο να προσπαθεί κάποιος να ερμηνεύσει με ψυχολογικούς όρους τη σχέση που ένας άλλος άνθρωπος αναπτύσσει με την Ιστορία και τη χώρα που τον γέννησε. Ακόμα κι αν η πατρίδα στα πολιτικοκοινωνικά συμφραζόμενα του 20ού αιώνα υπήρξε μια έννοια συναισθηματικά φορτισμένη, πηγή οδύνης, η οποία επιπλέον οδήγησε χιλιάδες ανθρώπους στην εξορία και τον αφανισμό.

Στην περίπτωση του θρύλου των ισπανικών γραμμάτων, του συγγραφέα Χουάν Γκοϊτισόλο (γεν. 1931), που σήμερα ζει ειρηνικά στο Μαρακές, η ψυχολογική διάσταση αυτής της σχέσης ανακινείται από τον ίδιο. Όταν λέει, για παράδειγμα, ότι ο θάνατος του δικτάτορα Φράνκο τον λύτρωσε και τον απελευθέρωσε: «Τότε ανακάλυψα ότι ο αληθινά τυραννικός “πατέρας” που είχα ήταν ο ίδιος ο Φράνκο: η μητέρα μου δολοφονήθηκε από τις βόμβες του, η οικογένειά μου καταστράφηκε κι εγώ μοιραία οδηγήθηκα στην εξορία». Μέχρι το θάνατο του δικτάτορα Φράνκο είχε προλάβει να βιώσει τις φρικαλεότητες του ισπανικού Εμφυλίου, το τρομακτικό γεγονός της σεξουαλικής κακοποίησης που υπέστη σε ηλικία 8 ετών από τον παππού του, το να ζήσει εξόριστος στη Γαλλία και να διαχειριστεί εξ αποστάσεως την σχέση του με την Ισπανία και εκ του σύνεγγυς την αμφισεξουαλικότητά του.

«Η εξορία μου» έχει πει ο ίδιος «ενεργοποιήθηκε αποκλειστικά από πολιτικούς λόγους. Αλλά ήταν επίσης μια ηθική, κοινωνική, ιδεολογική και σεξουαλική εξορία». Ο ίλιγγος του ανέστιου, εκείνου που αισθάνεται ότι όλες οι βεβαιότητες της ύπαρξής του θα υποχωρήσουν στον σκοτεινό στρόβιλο μιας δίνης, αναγνωρίζεται και στα «Στοιχεία ταυτότητας» (Εκδ. Κέδρος), το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Γκοϊτισόλο με τους επινοημένους ήρωες και την «αληθινή, φυσική, πολιτική και ανθρώπινη γεωγραφία των χώρων που κινούνται». Η προσωπική ιστορία του ήρωα του βιβλίου Άλβαρο Μεντιόλα μπλέκεται μ’ εκείνη της Ισπανίας. Όχι όμως με τον «κουτοπόνηρο» τρόπο της κατασκευασμένης σύνθεσης που ενδεχομένως ένας σύγχρονος γραφιάς θα επιχειρούσε. Ούτε με τη γλυκερή νοσταλγία του ξεριζωμένου.

Ο Γκοϊτόσολο φλέγεται. Αναψηλαφεί τραύματα. Παρατηρεί τον ήρωά του (τον εαυτό του) στο επίκεντρο ενός αλλόκοτου ονείρου. Ανασύρει την εικόνα των προγόνων του, της θρησκόληπτης γκουβερνάντας του, τις φωτιές και το αίμα του Εμφυλίου, τα πορνεία και την μποέμικη ζωή των νεανικών χρόνων, την ασφυκτική κυριαρχία του Φράνκο, τις κουβέντες των εξόριστων Ισπανών στο καφενείο της μαντάμ Μπερζέρ στο Παρίσι. Κάποιες στιγμές έχεις την αίσθηση ότι παραληρεί: αρνείται να βάλει κόμματα ή τελείες, αλλάζει απροειδοποίητα χρόνο τόπο ή γλώσσα.

Στο κλίμα των κατακτήσεων του γαλλικού «nouveau roman», ο κόσμος του βιβλίου του Γκοϊτισόλο δεν σέβεται τους κανόνες της πλοκής, της δράσης και της αφήγησης. Η ιστορία του είναι έκκεντρη, ρευστή: ένα ταπεινό γεγονός, μια ομιχλώδης ανάμνηση μπορεί απροσδόκητα να λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις από ένα σημαντικό πολιτικό γεγονός. Κι όμως, αν φτάσετε στο τέλος του βιβλίου – δεν ενδείκνυται να το διαβάσετε απνευστί –, θα συναντηθείτε με το λυτρωτικό εκείνο αίσθημα που μεταδίδουν τα σημαντικά έργα τέχνης. Με το ελεύθερο πνεύμα ενός τολμηρού δημιουργού, που αρνήθηκε να εκχωρήσει το δικαίωμα σε οποιοδήποτε εξουσιαστικό ή κοινωνικό μηχανισμό να του υποδείξει πώς να διαχειριστεί τη σχέση με την πατρίδα και την ταυτότητά του.