Ο βίος και οι φανταστικές πολιτείες του Μαρκ Χατζηπατέρα

Από την Αργυρώ Μποζώνη  

Το πρώτο που προσέχεις όταν μιλάς με τον εικαστικό Μαρκ Χατζηπατέρα είναι τα χέρια του. Είναι τα χέρια ενός καλλιτέχνη που παλεύει με την ύλη του. Έχουν μελάνια και ρόζους. Είναι τα συγκινητικά χέρια ενός δημιουργού. Αλλά αυτό που σημειώνεις και μένει ανεξίτηλο στη μνήμη σου είναι το γεμάτο καλοσύνη βλέμμα του. Καλλιτέχνης διεθνούς φήμης, όταν μιλά για το έργο του έχει τον ενθουσιασμό μικρού παιδιού : «Πολλές φορές μπαίνω και ακούω τα έργα να μιλάνε, ή περιμένουν να τους μιλήσω – άλλωστε είναι ένα κομμάτι της ζωής μου. Υπάρχουν φορές που ανοίγω την πόρτα και νομίζω ότι με περιμένουν».

Τον περιμένουν, είναι αλήθεια. Είναι ο κόσμος του. Ένας κόσμος που έπλασε και ονόμασε, ένας κόσμος που συνομιλεί μυστικά όταν κλείνει η πόρτα, που ανταλλάσσει βλέμματα όταν γυρίζεις την πλάτη σου. Είναι μια κοινωνία άλλοτε χρωματιστή και άλλοτε μονοχρωματική.

Πριν λίγες ημέρες, ένα ακόμα έργο του, ένα γλυπτό του εγκαταστάθηκε στη Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης. Το όνομα του γλυπτού είναι Invitation. Το ύψος του αγγίζει τα 4,5 μέτρα και το πλάτος του τα 3,4 μέτρα. Και σε λίγες ημέρες εγκαινιάζεται η έκθεσή του Universal Habitat στην γκαλερί a.antonopoulou. Άλλη μια φανταστική πολιτεία στήνεται με τους συμβολισμούς και το συνεχές αίτημά του για ένα ενιαίο αρμονικό όλον.

Με συμμετοχή σε περισσότερες από 100 εκθέσεις και με 30 ατομικές στο ενεργητικό του στην Ελλάδα, την Ευρώπη και την Αμερική, με διεθνείς διακρίσεις στο βιογραφικό του, το 2002 αποφασίζει, ύστερα από 20 χρόνια στη Νέα Υόρκη, να επιστρέψει και να εγκατασταθεί στην Ελλάδα με την οικογένειά του. Στην αφήγησή του, ξετυλίγει το νήμα μιας περιπετειώδους και δημιουργικής ζωής στις πρωτεύουσες του κόσμου και της τέχνης.

«Γεννήθηκα στο Λονδίνο και έζησα εκεί μέχρι τα 28 μου. Ερχόμουν τα περισσότερα καλοκαίρια στην Ελλάδα οικογενειακώς, με τους γονείς και τ’ αδέρφια μου. Έκανα κάποιες τάξεις ως εσωτερικός στο Κολέγιο Αθηνών, αλλά με πήραν το 1967, μόλις έγινε η χούντα. Ευτυχώς, γιατί δε μου άρεσε. Αλλά με έβαλαν εσωτερικό στην Αγγλία. Και εκεί ήταν εξίσου χάλια.

» Ήμουν καλός στα καλλιτεχνικά από μαθητής. Μου άρεσε να ζωγραφίζω και είχα δείξει μια τάση. Αυτή η τάση που δείχνει κανείς, όμως, όταν είναι μικρός, -τουλάχιστον για εμένα το λέω-, δεν είναι απαραίτητο ότι θα εξελιχθεί στο μέλλον. Ήξερα ότι μου άρεσε η τέχνη αλλά δεν ήμουν σίγουρος. Έπειτα, όπως ξέρετε, μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον στο Λονδίνο μέσα στο οποίο όλοι οι συγγενείς μου ήταν στα ναυτιλιακά. Εμείς ήμασταν Έλληνες, Χιώτες του Λονδίνου, επειδή ο Πειραιάς εκείνη την εποχή δεν είχε τις υποδομές να μας φιλοξενήσει τις ναυτιλιακές δραστηριότητες της οικογένειας. Δεν μπορώ να πω ότι γινόταν ιδιαίτερη συζήτηση για την τέχνη στο σπίτι. Αλλά ήξερα από πολύ νωρίς ότι αυτό ήθελα να κάνω.

» Όταν μου επέτρεψαν να πάω στο Chelsea School of Arts, αισθάνθηκα για πρώτη φορά πραγματικά ελεύθερος. Και ας έβλεπαν ότι αυτό ήταν χόμπι και όχι σοβαρό επάγγελμα. Εμένα με δέχτηκαν μόνο όταν είδαν ότι δουλεύω σκληρά σε αυτό που θέλω να κάνω. Υπήρχε ένα work ethic στο κύτταρό μου που είχε περάσει από τους παππούδες μου και το πήραν απόφαση. Την αδερφή μου (η σπουδαία ηθοποιός Κάθριν Χάντερ) την αποδέχτηκαν πιο εύκολα ως ηθοποιό, ήταν κορίτσι. Κάποια στιγμή ήμουν προετοιμασμένος μέχρι και να με αποκληρώσουν.

Πολλοί θεώρησαν ότι έκανα κάτι γενναίο. Εγώ απλά δεν είχα τίποτα να χάσω. Αυτό ήθελα να κάνω. Οι καταστάσεις με ανάγκασαν να δράσω έτσι, δεν ήθελα να συμβιβαστώ με μια μετριότητα στη ζωή μου. Δεν μπορούσα να κάνω παράλληλα και τα δύο ναυτιλιακά και τέχνη, έπρεπε να δοθώ ολοκληρωτικά σε ένα από αυτά.

» Η επιμονή είναι ένα χαρακτηριστικό μου, αλλά δεν μπορώ να πω ότι βλέπω κάτι από αυτό απευθείας στο έργο μου. Είδα την επιμονή μου σε άλλα θέματα. Με βοήθησε να αντέξω τον τεράστιο ανταγωνισμό, όταν πήγα τελείως άγνωστος στην Αμερική. Γιατί υπάρχει ένα ποσοστό καλλιτεχνών που το βάζει κάτω, καθώς δεν είναι εύκολη η πορεία Σίγουρα, είναι πολλοί λίγοι αυτοί που θα εξελιχθούν και από αυτούς ακόμα πιο λίγοι αυτοί που θα αντέξουν την απόρριψη, τη δυσκολία. Εκεί, η επιμονή με βοήθησε πάρα πολύ.

» Στην Αμερική πήγα 28 ετών και έμεινα 20 χρόνια. Υπήρχαν 200.000 εικαστικοί και όλοι ήθελαν μία γκαλερί. Στην Αμερική οι γκαλερί δεν είναι πολύ περισσότερες από όσες υπάρχουν στην Αθήνα. Το λογικό ήταν να σκεφτείς ότι «δεν έχω καμία ελπίδα». Πρέπει να είσαι λίγο αλαζόνας και εγωκεντρικός για να πιστέψεις ότι εσύ μπορείς να τα καταφέρεις. Αλλά υπάρχει και το άλλο που λέει πως αν αξίζεις κάτι και δεν το βάλεις κάτω, κάποια στιγμή θα αναγνωριστείς. Χρειάζεται και λίγη τρέλα για να αντιμετωπίσεις το ότι οι πιθανότητες είναι εναντίον σου. Στις αρχές είχα απογοητευτεί. Αισθανόμουν ότι δεν μπορούσες να αναδειχθείς. Ήταν κλειστό το κύκλωμα όπως και στην Ελλάδα, με λίγο διαφορετικό τρόπο.

» Στην Αμερική ένιωθα ξένος μεταξύ ξένων, άρα δεν αισθανόμουν πλέον ξένος. Εκεί, σίγουρα, ωρίμασα σαν καλλιτέχνης και σαν άνθρωπος. Στην Αγγλία, δεν είχα νιώσει ποτέ άνετα. Ήμουν τυχερός γιατί ενώ μου είχαν πει ότι πρέπει να περάσει ένας χρόνος τουλάχιστον για να κάνω έκθεση, εγώ έκανα έκθεση στον πρώτο μήνα. Παίζει ρόλο λοιπόν η δουλειά, αλλά και η τύχη.

» Στο Λονδίνο είχα σπουδάσει ζωγραφική και όταν πήγα το ’82 στη Νέα Υόρκη ήμουν ζωγράφος. Τον πρώτο καιρό επηρεάστηκα από τον νέο εξπρεσιονισμό στην Ιταλία, από τους Αμερικανούς Julian Schnabel και Marcus Jansen και από τους Γερμανούς νεοεξπρεσιονιστές, τον Baselitz και άλλους της δεκαετίας του ’80. Στη συνέχεια, άρχισα να παρατηρώ τους Αμερικανούς modern masters. Μιλάω για τους modernists, που είχαν να κάνουν με την πρώιμη περίοδο του Στάμου. Τους αφηρημένους καλλιτέχνες της πρώτης αμερικανικής περιόδου. Επηρεάστηκα πολύ απ’ αυτούς. Επειδή όμως έκανα στην Αγγλία παραστατική ζωγραφική, είμαι ως έναν βαθμό επηρεασμένος και από τους νεοεξπρεσιονιστές.

» Με τη γλυπτική ασχολήθηκα όταν άρχισα να παίρνω μαθήματα στο School of Visual Arts. Ξαναπήγα στο σχολείο και άρχισα να δουλεύω με ξύλο, με πηλό, με σίδηρο, με γύψο, γιατί αυτά που με ενδιέφεραν μπορούσαν να αποδοθούν και στην τρίτη διάσταση και ίσως και πιο καλά. Έκανα για κάποια χρόνια μόνο γλυπτική, αλλά σήμερα ζωγραφίζω, κάνω σκίτσο και μονοτυπίες αλλά φεύγω από το λάδι και τον καμβά και κάνω ελάχιστη ζωγραφική. Έκανα μια άλλου είδους ζωγραφική επηρεασμένη από τη γλυπτική μου διαδρομή. Έκτοτε, αν με ρωτήσετε πιο είναι το επόμενό μου πρότζεκτ θα σας πω ειλικρινά ότι δεν ξέρω. Λέω ας πούμε: «Φέτος θα ζωγραφίσω πολύ». Και τελικά δε το κάνω.

» Ένα πολύ αγαπημένο μου υλικό είναι το κάρβουνο. Επειδή όμως όταν το κάνεις σε μεγάλες επιφάνειες πρέπει να το φιξάρεις και δεν είναι ότι καλύτερο, το αποφεύγω κάπως γι’ αυτόν τον πρακτικό λόγο. Αλλά σαν υλικό, μου αρέσει πολύ το κάρβουνο και, γενικά, η μονοχρωμία. Γενικά έχω κάνει κατά καιρούς καλές ζωγραφικές, αλλά δε θεωρώ ότι είμαι καλός ζωγράφος, έχω περισσότερη κλίση στη γλυπτική. Δε σε παίρνει να το κουράσεις και εγώ τη ζωγραφική μου την κουράζω. Νομίζω ότι είμαι πιο καλός στο να βγάζω κάτι σε σύντομο χρόνο, παρά όταν προσπαθώ να το δουλέψω πάρα πολύ.

» Τα γλυπτά μου, κάθε μικρό στοιχείο, καθένα πηγάζει από ένα σκίτσο, μια ιδέα που αν επιμένει αρκετά, επανέρχεται, θα το ζωγραφίσεις, θα το ξαναπροσπαθήσεις, κάποια στιγμή θα αποκτήσει περισσότερη μορφή και εκεί θα πω ”μήπως αξίζεις εσύ να γίνεις τρισδιάστατο, να πάρεις σάρκα και οστά;” Αλλά όλα ξεκινούν από μια αρχική ιδέα. Η αίσθηση, που λέτε, ότι είναι ένας κόσμος, είναι επειδή εξελίσσεται και γίνεται αυτόματα, από μόνο του. Το ένα φέρνει το άλλο.

» Κατά καιρούς επηρεάζομαι από κάποιους πολιτισμούς, ρεύματα τέχνης, περιόδους. Εστιάζω και με συγκινεί το ότι υπάρχουν τόσες κοινές αναφορές, διότι αυτό μου δείχνει πως υπάρχει κάτι μεγαλύτερο από μας, κάτι που προηγείται. Η φύση και ό,τι περιλαμβάνει έχω την αίσθηση ότι είναι ”σοφά”. Η φύση ίσως κατά κάποιον τρόπο να βλέπει όλη αυτή τη βαβούρα που κάνει ο άνθρωπος αλλά έχει μια επίγνωση, όπως η βασίλισσα Ελισάβετ έχει δει τόσους πρωθυπουργούς να αλλάζουν.

Υμνώ καμιά φορά στο έργο μου αυτή τη διαφορετικότητα, μαζί όμως με τους κοινούς συνειρμούς και ρίζες που ενυπάρχουν. Από μόνο του αυτό, δείχνει ότι είμαστε όλοι ένα, έχουμε κοινή προέλευση και ότι άρα είναι παράξενο να αντιμετωπίζονται μεταξύ τους λαοί και θρησκείες με τόση καχυποψία. Φοβόμαστε τη διαφορετικότητα αντί να την αγκαλιάζουμε και να βλέπουμε ότι μπορεί να εμπλουτίσει τον καθένα μας και σε επίπεδο χώρας και σε προσωπικό επίπεδο».

Η έκθεση με το νέο περιβάλλον του Μαρκ Χατζηπατέρα Universal Habitat, παρουσιάζεται στη γκαλερί a. antonopoulou από τις 15 Ιανουαρίου.