Τα τεμένη που στάζουν μέλι

 

Ο «Ανατολίτικος» λειτουργεί και ως επιθετικός προσδιορισμός για τα γλυκίσματα. Τα ανατολίτικα γλυκά, όπως ξέρουμε για τον μπακλαβά και άλλα σιροπιαστά που έχουν για βασική πρώτη ύλη το μέλι. Σκεφτείτε ότι το 1720, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία χρησιμοποιήθηκαν, για την τελετή περιτομής μονάχα των διαδόχων Μεχμέτ και Μουσταφά, 12.088 κιλά μέλι για την παραγωγή γλυκισμάτων. [1] Υπάρχουν, λοιπόν, λαοί στην Εγγύς Ανατολή που εκτιμούν τη γευστική και θρεπτική αξία του μελιού και κατασκευάζουν τα τεμένη, τα ανάκτορα και τα δημόσια λουτρά τους με τέτοιο τρόπο, που τελικώς … στάζουν μέλι. Πρόκειται για την αρχιτεκτονική λεπτομέρεια των μουκάρνας, των κυψελοειδών επενδύσεων σε οροφές, σε θύρες, περιμετρικά των παραθύρων και στο κάτω μέρος των μπαλκονιών των μιναρέδων. Οι λεπτομέρειες των μουκάρνας, που στην αρχιτεκτονική ορίζονται ως cells, είναι σαν μικρές κερήθρες.

Μουκάρνας στα αραβικά σημαίνει «Θόλος από σταλακτίτες». Η κατασκευή τους πρωτοεμφανίζεται, συγχρόνως, στο βορειοανατολικό Ιράν και στη Βόρειο Αφρική, στα τέλη του 9ου με αρχές 10ου αιώνα. Η εφαρμογή τους εξαπλώνεται γρήγορα σε ολόκληρο τον ισλαμικό κόσμο με κυριότερα δείγματα στα εδάφη των σημερινών Ιράν, Αζερμπαϊτζάν, Ουζμπεκιστάν, Ιράκ, Συρία, Αίγυπτο αλλά και στην Ιβηρική Χερσόνησο, επί κυριαρχίας των Αράβων. Χαρακτηριστικό έργο της εποχής, αποτελεί το δημόσιο λουτρό της περιόδου των Φατιμίδων στο Φουστάτ της Αιγύπτου, ο μιναρές του Σουκ Αλ Γκαζάλ στην Βαγδάτη (13ος αι.), ενώ το παλαιότερο δείγμα μουκάρνας σε εξωτερική όψη κτιρίου σώζεται στο Μαζανταράν του Ιράν (επαρχία στην Κασπία Θάλασσα), που ανάγεται στο 1022. Στον ευρωπαϊκό χώρο αντικρίζουμε εκπληκτικά μουκάρνας στο παλάτι της Αλάμπρα στην Γρανάδα, με τα μουκάρνας να στολίζουν τον εσωτερικό περίβολο της αυλής των Λεόντων, τους κίονες, τα παράθυρα και δύο θόλους.

Οι πρώτες αναφορές στους μαθηματικούς υπολογισμούς που απαιτεί η κατασκευή των μουκάρνας ανήκουν σε έναν Πέρση μαθηματικό και αστρονόμο, γεννημένο στο Κασάν του Ιράν το 1380, τον Αλ Κασί. Στο γνωστότερο έργο του, «Το κλειδί της αριθμητικής», που συνέγραψε το 1427 αναφέρεται, εκτενώς, στα μουκάρνας. Τα διακρίνει σε τέσσερις κατηγορίες: τα απλά, τα πήλινα, τα καμπυλωτά και εκείνα του Σιράζ.

Ένα εκπληκτικό προτέρημα των μουκάρνας είναι η δυνατότητα αξιοποίησης πολλαπλών πρώτων υλών για την κατασκευή τους, προσαρμοσμένα πάντα στα τοπικά υλικά των περιοχών. Κατά αυτόν τον τρόπο, στο Ιράν και στο Ιράκ η πλειοψηφία των μουκάρνας είναι πήλινα, στην Τουρκία μαρμάρινα, πέτρινα και ξύλινα, ενώ στη Συρία και στην Αίγυπτο γύψινα και κατασκευασμένα με βάση μια ξύλινη φόρμα σχηματισμού.

Στο Ισλάμ, που απαγορεύεται η ανθρωπόμορφη απεικόνιση και οι φιγούρες του ζωικού βασιλείου, τα γεωμετρικά μοτίβα και η λεπτομερής, συμμετρική διακόσμηση των τεμενών και άλλων δημόσιων κτιρίων, υπήρξε μονόδρομος. Για το Ισλάμ που όλα απορρέουν και καταλήγουν στον Θεό, τα πάντα αποτελούν έκφανση της ομορφιάς του Θεού. Στην ομορφιά ενός ανθρώπινου προσώπου καθρεφτίζεται η ομορφιά του Θεού. Όλα είναι ρευστά και στηρίζονται στον Παντοδύναμο. Τα μουκάρνας δίνουν, ακριβώς, την αίσθηση αυτήν. Διακοσμούν έναν θόλο τεμένους για να αποδείξουν ότι το σύμπαν δεν θα υπήρχε χωρίς τον Θεό, απλώς θα αιωρούταν. Στολίζουν το πάνω μέρος των εισόδων στα τεμένη για να υπενθυμίσουν ότι στον κόσμο του Κυρίου τα πάντα εξαρτώνται από τη θέλησή του, τα πάντα αιωρούνται και στάζουν μέλι…

Ο αυλικός ποιητής του 14ου αιώνα Ιμπν Ζαμράκ για τα μουκάρνας:

Και πόσα τόξα υψώνονται στο θόλο του, που κίονες ανακρατούν και τη νύχτα στολίζονται από το φως.

Θα πίστευε κανείς ότι είναι οι σφαίρες του Παραδείσου, των οποίων οι τροχιές περιστρέφονται επισκιάζοντας τον άξονα της αυγής μόλις αρχίζει να εμφανίζεται έχοντας διασχίσει τη νύχτα.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ανάκτορο Αλάμπρα, Γρανάδα, Ισπανία

 

[1] Faroqui Suraiya, «Κουλτούρα και Καθημερινή Ζωή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία», εκδ. Εξάντας, Αθήνα, 2000, σ. 217.