Το μικρό σπίτι του Le Corbusier στις όχθες της λίμνης Leman

Από τον Νίκο Γιαννακόπουλο

Τις προάλλες, καθώς επιχειρούσα να βάλω λίγη τάξη στη βιβλιοθήκη μου, εκεί, σε ένα ράφι, παραχωμένο ανάμεσα σε κάμποσα βιβλία αρχιτεκτονικής και τέχνης, που συνήθιζα κάποτε να αγοράζω, μου τράβηξε την προσοχή ένα ξεχασμένο, μικροσκοπικό βιβλίο με τίτλο «ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ΣΠΙΤΙ» (Eκδ.  Libro) γραμμένο από τον Le Corbusier. H μετάφραση στα ελληνικά ανήκει στον αρχιτέκτονα Δημήτρη Αντωνακάκη. Αυτό το πράγματι πολύ μικρό βιβλίο, διηγείται την ιστορία του σπιτιού που έκτισε ο εμβληματικός αρχιτέκτονας για τους γονείς του το 1923 στην όχθη της λίμνης Leman κοντά στο Vevey της Ελβετίας με κείμενα και σκίτσα του ίδιου.

Ξεφυλλίζοντάς το και πάλι, ύστερα από αρκετά χρόνια, απολαμβάνοντας τις φωτογραφίες, τα σκαριφήματα αλλά και το λιτό και ευσύνοπτο ποιητικό κείμενο του αρχιτέκτονα, είχα την ευκαιρία να ξανασυναντήσω το γοητευτικό μεγαλοφυές πνεύμα του πρωτοπόρου Le Corbusier μέσα από τις αρετές αυτού του μικρού απλού κτιρίου στο οποίο ενυπάρχουν πολλές από τις θεμελιώδεις αρχές της θεωρίας του.

Χωρίς να ανήκει στα διάσημα και αντιπροσωπευτικά έργα του, το ταπεινό αυτό σπίτι διαπνέεται από το ύφος και τις αρχές του φρέσκου, κατά την εποχή εκείνη, μοντέρνου κινήματος, όπως τα διατύπωνε ο νεαρός τότε Le Corbusier.

Πρωταρχικό ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αντίληψης του αρχιτέκτονα, το σχέδιο προϋπήρχε του οικοπέδου! Όπως γράφει ο ίδιος στην αρχή του βιβλίου «1922, 1923, παίρνω επανειλημμένα την ταχεία Παρίσι-Μιλάνο ή το Orient Express (Παρίσι-Άγκυρα) έχοντας μέσα στην τσέπη μου το σχέδιο του σπιτιού. […] Αλλά μια μέρα, ψηλά πάνω απ’ τους λόφους, ανακαλύψαμε το σωστό οικόπεδο (1923). Ήταν στην όχθη της λίμνης. Μπορεί να πει κανείς ότι περίμενε αυτό το μικρό σπίτι.» και λίγο παρακάτω «Το σχέδιο τοποθετήθηκε πάνω στο οικόπεδο. Του ταίριαξε σα γάντι.»

Το κτίσμα είναι ένα μακρόστενο ορθογώνιο παραλληλόγραμμο πλάτους τεσσάρων μέτρων και μήκους 16 μέτρων ενώ το συνολικό εμβαδόν του είναι εξήντα μόλις τετραγωνικά μέτρα κι εκτείνεται σε μία μόνο στάθμη («το σπίτι έχει ύψος δυόμισι μέτρα, το ελάχιστο επιτρεπόμενο από τους κανονισμούς»). Το δε παράθυρο που διατρέχει το μέτωπο του σπιτιού προς την πλευρά της λίμνης, μοναδικός πρωταγωνιστής της όψης, είναι έντεκα μέτρα. Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του συγγραφέα «είναι ένα κουτί απλωμένο στο έδαφος».

Μορφολογικά μοιάζει περισσότερο με μικρό βιομηχανικό κτίριο – αποθήκη παρά με κατοικία. Αν αναλογιστεί κανείς την εποχή στην οποία έκανε την εμφάνισή του, μπορεί κανείς εύκολα να υποθέσει τις εντυπώσεις αλλά και τις αντιδράσεις που δημιούργησε. Αυτό επιβεβαιώνει άλλωστε και ο ίδιος ο Le Corbusier γράφοντας στην τελευταία παράγραφο του βιβλίου «Όταν αυτό το μικρό σπίτι τέλειωσε, το 1924, κι ο πατέρας κι η μητέρα μου μπόρεσαν να εγκατασταθούν σ’ αυτό, το Δημοτικό Συμβούλιο ενός γειτονικού δήμου συγκεντρώθηκε και αποφάσισε ότι μια τέτοια αρχιτεκτονική συνιστούσε πραγματικά “ένα έγκλημα παρά φύση”. Φοβούμενο, λοιπόν, μήπως γίνει κανένα αντίγραφο (ποιος ξέρει;) απαγόρευσε να το απομιμηθούν ποτέ…

——————

Μια ματιά στο «μικρό σπίτι στην Ανάβυσσο» του Άρη Κωνσταντινίδη

Ως φανατικός θαυμαστής του έργου του σπουδαίου Έλληνα αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη, φέρνω συχνά στη μνήμη μου ένα από τα πιο ενδιαφέροντα, κατά τη γνώμη μου, δείγματα της αρχιτεκτονικής του, το σπίτι για διακοπές στην Ανάβυσσο ή αλλιώς «το μικρό σπίτι στην Ανάβυσσο», που κτίστηκε το 1962.

Ψάχνοντας να βρω ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που μου ασκούσαν και εξακολουθούν να ασκούν τόση γοητεία σε αυτό το μικρής κλίμακας έργο, καταλήγω στο συμπέρασμα ότι η μικροσκοπική αυτή κατοικία συνδυάζει με έναν ποιητικό τρόπο τον ελάχιστο όγκο (ισόγεια αυτόνομη μονοκατοικία, πανταχόθεν ελεύθερη, τύπου bungalow, ένας και μόνο όγκος σε σχήμα ορθογωνίου), το μοντέρνο στυλ (στέγη-πλάκα από εμφανές μπετόν, μεγάλα ανοίγματα με τζάμι και κινητά ξύλινα σκίαστρα) σε συνδυασμό με τη χρήση της πέτρας στους τοίχους, οι οποίοι είναι έτσι τοποθετημένοι ώστε να δημιουργούν ημιυπαίθριους χώρους. Όλα τα παραπάνω συντείνουν στην αξιοθαύμαστη ένταξη και εναρμόνιση του κτίσματος με το ευαίσθητο φυσικό ελληνικό τοπίο, τη διάχυση των ορίων μεταξύ φυσικού και  δομημένου περιβάλλοντος.

Η παραθεριστική αυτή κατοικία, που βρίσκεται στο 48ο χιλιόμετρο της παραλιακής λεωφόρου Αθηνών – Σουνίου δυστυχώς δε σώζεται σήμερα στην αρχική της μορφή, αποτελεί τμήμα μιας πολύ μεγαλύτερης μονοκατοικίας διαφορετικής «φιλοσοφίας» και πολλά από τα χαρακτηριστικά της έχουν αλλοιωθεί.

Σε κάθε περίπτωση όμως θα αποτελεί πάντοτε σύμβολο υψηλής αρχιτεκτονικής μέσα από τη σεμνή, απέριττη και άχρονη μορφή της, ένας «φόρος τιμής» στην «ελαχίστη κατοικία» και στο πάντρεμα κτίσματος και φυσικού τοπίου.