Thierry Jolif: η τέχνη είναι ένταση

Από τον Γιώργο Καρουζάκη

Ο  Γάλλος Thierry Jolif-Maikov αγαπά με πάθος το ροκ εν ρολ, τη φιλοσοφία, την ποίηση, την ιστορία και τον μυστικισμό των θρησκειών, τον κέλτικο και τον βυζαντινό πολιτισμό. Είναι τραγουδιστής, συνθέτης, δημιουργός της πειραματικής μουσικής μπάντας Lonsai Maïkov, συγγραφέας, δοκιμιογράφος και δημοσιογράφος στο γαλλικό πολιτιστικό webzine, με έδρα τη γαλλική πόλη, Rennes, Unidivers.

Το ενδιαφέρον του για τον ελληνικό πολιτισμό, παλαιότερο και σύγχρονο, είναι μεγάλο. Πριν από λίγο καιρό ξεκίνησε να γράφει την πρωτότυπη μουσική για το έργο του Έλληνα συγγραφέα και φωτογράφου Χρήστου Χρυσόπουλου Look20. Πρόκειται για ένα φωτογραφικό έργο σε εξέλιξη. Ο Χρήστος Χρυσόπουλος χρησιμοποιεί αυστηρά τον αριθμό των 20 φωτογραφιών, τις οποίες τοποθετεί σε ισόχρονη διαδοχή, κατασκευάζοντας «ταινίες» διάρκειας 10 λεπτών. Το αποτέλεσμα είναι ένα γοητευτικό περιβάλλον στατικών εικόνων, αυτόνομο και περίκλειστο». Με αυτή την αφορμή ο Γάλλος πολυκαλλιτέχνης Thierry Jolif-Maikov απαντά στις ερωτήσεις μας:

Είστε συνθέτης, συγγραφέας και συνεργάζεστε συχνά με άλλους καλλιτέχνες. Με ποιο τρόπο η μουσική επικοινωνεί με τις άλλες τέχνες στο έργο σας; Πώς θα ορίζατε την ταυτότητά σας; Είστε έν δημιουργός που κινείται πέρα από τα στενά όρια διαφορετικών μορφών τέχνης;

«Ειλικρινά αισθάνομαι και θεωρώ τον εαυτό μου ποιητή. Μπορεί αυτή η δήλωση να ακούγεται παλιομοδίτικη, και ίσως γελοία, αλλά πραγματικά αισθάνομαι και σκέφτομαι με αυτόν τον τρόπο. Η ποίηση στο μυαλό μου δεν είναι κάποιες λέξεις τυπωμένες στο χαρτί, αλλά συσχετίζεται με ένα νόημα ισχυρό και αρχέγονο. Κάτι, το οποίο είναι σαφώς συνδεδεμένο με την ιδέα της σποράς, του «σπερματικού λόγου». Την καταγωγή όλων των πραγμάτων. Σύμφωνα με τους ιερούς ύμνους της βεδικής γραμματείας η ιερή συλλαβή Άουμ, ο δονούμενος ήχος είναι η αποτελεσματική αιτία του εκδηλωμένου κόσμου, και στην Αγία Γραφή ο Θεός είπε ότι όλα τα πράγματα οδηγούνται από το τίποτα (nihil) στην ύπαρξη. Δείτε πόσο συναφείς είναι οι λέξεις world (κόσμος) και word (λέξη) στην αγγλική γλώσσα. Στη μουσική, οι νότες είναι λέξεις ανείπωτες. Στην ομιλία και τη γραφή μπορείς να δώσεις πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις δόνησης σε μια λέξη, ακόμα και στα διαφορετικά μέρη που τη συνθέτουν. Κάθε δόνηση είναι μια διαφορετική κίνηση του αέρα, είναι ενέργεια, αυτό που θα αποκαλούσαμε στα ελληνικά Δυνάμεις. Στον βαθύ πυρήνα κάθε τέχνης υπάρχουν δονήσεις, φως, αέρας, ήχος. Για μένα όλες οι άλλες τέχνες είναι, κατ΄ουσίαν, όταν είναι, βέβαια, αληθινές και ειλικρινείς, «ποίηση». Είναι μορφές της γλώσσας. Δεν αναζητώ, λοιπόν, «πώς» η μουσική επικοινωνεί με τις άλλες τέχνες, αλλά το σημείο «που» επικοινωνούν, εξαιτίας αυτής της κοινής τους ρίζας.

»Όραμα και επιθυμία μου είναι πώς να κινηθώ πέρα από τα όρια των διαφορετικών μορφών τέχνης. Επειδή το βαθύτερο υπόστρωμα κάθε φόρμας είναι η ποίηση. Και αυτό είναι προφανές σε μια ταινία ή μια θεατρική παράσταση, αλλά και η ζωγραφική, ο χορός, η γλυπτική και η φωτογραφία μιλούν, επίσης, με ανάλογο τρόπο σε εμάς. Από τo ξεκίνημα του μουσικού μου έργου δεν μπορώ να διαχωρίσω τη μουσική, τους ήχους, τις λέξεις και τις εικόνες, για αυτό αξιοποιώ στη δουλειά μου: φωτογραφίες, σχέδια και βίντεο. Και δεν πρόκειται, απλώς, για μια απεικόνιση του ενός μέσου από τα άλλα. Αντιμετωπίζω αυτή τη διαδικασία περισσότερο ως επέκταση και διάθλαση των διαφορετικών πτυχών μιας αίσθησης, αυτό που οι Ινδουιστές αποκαλούν «darshana». Mερικές φορές ακόμη και με τη σύνθεση αντίθετων ή αντιφατικών στοιχείων. Η τέχνη είναι το καλύτερο μέρος για να επιτευχθεί η σύμπτωση των αντιθέτων (coincidentia oppositorum.)

Στα ελληνικά ποίησις σημαίνει να κάνεις, να δημιουργείς. Η δημιουργία είναι παντού. Αυτό είναι το πιο σημαντικό για μένα, ακόμα και από την τέχνη και τον πολιτισμό. Ο JRR Tolkien έχει πει ότι ο άνθρωπος είναι «ένας δεύτερος δημιουργός». Κάθε καλλιτέχνης δημιουργεί έναν κόσμο μέσα στον κόσμο. Αυτό επιθυμώ κι εγώ: να ανακαλύψω άλλους κόσμους, να αντιμετωπίσω το δικό μου μαζί τους, να τους αφήσω να αλλάξουν, να μολύνουν, να σώσουν το δικό μου μερικές φορές… Αυτός είναι για μένα ο μόνος τρόπος για να δουλέψω και να αναπτυχθώ. Αναζητώ τη μέθεξη, όχι μόνο μια κοινή διαδικασία».

Στο έργο και στις ιδέες σας υπάρχει ένα ισχυρό αίσθημα πνευματικότητας, υποκινούμενο συχνά από το πνεύμα του Ορθόδοξου Χριστιανισμού. Πώς συνδέεται αυτό το θρησκευτικό ενδιαφέρον με την τέχνη;

«Ένα από τους αγαπημένους ροκ μουσικούς, ο David Eugene Edwards, των Wovenhand δήλωσε πρόσφατα σε ένα βρετανικό περιοδικό: «Πιστεύω ότι ο πνευματικός κόσμος είναι πραγματικός». Η μουσική και οι τέχνες δεν συνδέονται πλέον με τη θρησκεία, αλλά ήταν τόσο καιρό ενωμένες … Αυτή η ρήξη είναι, στο βάθος της Ιστορίας, πολύ πρόσφατη. Τώρα, βέβαια, οι τέχνες είναι απαλλαγμένες από την επιρροή των θρησκευτικών θεσμών, τουλάχιστον στη “Δύση”. Μπορούν να πουν και να δοκιμάσουν κάθε τι, και αυτό είναι μια μεγάλη πρόκληση. Τα πράγματα γίνονται πια πολύ εύκολα. Αλλά, ακόμη και σε αυτή την κατάσταση η τέχνη δεν είναι μόνο υλική, το έργο τέχνης υπάρχει στο μυαλό του δημιουργού πριν αποκαλυφθεί. Το “είναι” του έργου τέχνης είναι εσωτερικό, αυτό που δίδεται στο κοινό είναι η «ύπαρξή του» …

»Κάποιος είπε ότι ένα γλυπτό υπάρχει μέσα στη συμπαγή ύλη και ο δημιουργός, το μόνο που κάνει είναι να αποκαλύψει τη μορφή του. Δεν είμαι απόλυτος πλατωνιστής, αλλά συμφωνώ με την ιδέα κάποιων αόρατων αρχέτυπων. Δεν συμφωνώ με την αιτιοκρατία ή την ειμαρμένη, οι σκέψεις του Nicolas Berdiaev για την ελευθερία, αλλά και για την απόλυτη σημασία της δημιουργικής πράξης είχαν μεγάλη επιρροή σε μένα. Αλλά θα πρέπει, επίσης, να πω ότι ενδιαφέρομαι για τον χριστιανισμό, και η διαδρομή μου μέσα από την Ορθοδοξία ήταν πολύ ελεύθερη και συγκεκριμένη. Έχω μάθει, μέσω της μελέτης των Πατέρων και ειδικότερα μέσα από τα έργα του Πατέρα Ιωάννη Σάββα Ρωμανίδη, να κάνω τη διάκριση μεταξύ της θρησκείας, αυτό που ο Πατέρας Ρωμανίδης αποκαλεί «ασθένεια της θρησκείας», και τον τρόπο του Χριστού, ο οποίος σύμφωνα με τον Πατέρα Ρωμανίδη «θεραπεύει την ασθένεια της θρησκείας». Η τέχνη είναι επίσης ένας τρόπος να ελευθερώσεις το άτομο από τη δουλεία της αιτιοκρατίας και των εξουσιών του κάθε είδους. Αλλά, όπως κάθε τι που προέρχεται από την καρδιά και την ψυχή του ανθρώπου, η τέχνη περιέχει μέσα της το κακό, την έπαρση, τον εγωκεντρισμό.

»Η πνευματικότητα, όχι με τον τρόπο που την αντιλαμβάνεται το κίνημα του new-age, μπορεί να είναι ένα μεγάλο σχολείο πειθαρχίας και γνώσης που μπορεί να βοηθήσει κάποιον να κατανοήσει βαθύτερα τον εαυτό του. Αλλά ο κίνδυνος είναι ο ίδιος … Στο καλύτερο, κατά τη γνώμη μου, βιβλίο του, ο Gabriel Matzneff αναφέρει ότι η πηγή του έργου ενός καλλιτέχνη είναι “ο διάλογος του κακού με τον Θεό στα απόκρυφα σημεία της καρδιάς του.” Η τέχνη είναι ένταση. Η τέχνη μπορεί να δείξει τα πάντα: το κακό, την αδυναμία, τη βία, τη δειλία, τη βρωμιά, όλη την ανθρώπινη ομορφιά, αλλά και όλη την ανθρώπινη εξαχρείωση και τα σφάλματά μας. Ο φίλος μου ο Jean – Louis Costes έχει δίκιο όταν εξηγεί την ακραία και βίαιη τέχνη του, λέγοντας ότι, στην πραγματικότητα, η τέχνη δεν είναι πιο βίαιη από τα Καρναβάλια του Μεσαίωνα ή κάποια παραδοσιακά λαϊκά θεατρικά δρώμενα. Αλλά η πίστη δεν είναι πια μια απομίμηση. Σίγουρα, από τότε που βάθυνα, κατά κάποιο τρόπο, την πίστη μου νιώθω πιο ελεύθερος στην τέχνη μου και έτοιμος να εξερευνήσω όλες εκείνες τις περιοχές που εξιτάρουν το πνεύμα μου. Πολλά συγγράμματα των πατέρων της Εκκλησίας περιέχουν όμορφη ποίηση. Αν παραμερίσουμε, σε κάθε τομέα, τις προκαταλήψεις μας μπορούμε να μάθουμε πολλά. “Η σοφία αποτελείται από την ικανότητά σου να βλέπεις την αλήθεια ενός πράγματος στο σύνολό του, με μια σχεδόν απόλυτη εσωτερική ελευθερία”, έλεγε ο Μάξιμος ο Ομολογητής».

Η πίστη και οι πεποιθήσεις μου είναι ορατές μερικές φορές στους στίχους που γράφω. Άλλοτε διακρίνονται ξεκάθαρα και άλλοτε είναι πιο σκοτεινές και συμβολικές. Το ίδιο συμβαίνει με τη μουσική και την ποίησή μου. Τα περισσότερα από τα δοκίμια που έχω γράψει αναφέρονται σε αυτά τα θέματα και το πραγματικό μου όραμα για την ποίηση και τη λογοτεχνία συνδέεται με αυτό το ειδικό ενδιαφέρον. Δεν δημιουργώ θρησκευτική ή “ιερή” μουσική. Πιστεύω πραγματικά ότι η μουσική μου, καλή ή όχι, μιλά στην καρδιά καθενός, και σύμφωνα με την Ορθόδοξη παράδοση η “καρδιά” είναι ο θρόνος του πνεύματος».

Πώς προσεγγίζετε τον κόσμο του Χρήστου Χρυσόπουλου με τον οποίο συνεργάζεστε και στο έργο “LOOK20”;

Η πρώτη μου επαφή με το έργο του Χρήστου ήταν η ανάγνωση του βιβλίου του Φακός στο στόμα. Είμαι, επίσης, δημοσιογράφος στο γαλλικό πολιτιστικό webzine (unidivers.fr) και αποφάσισα να γράψω ένα άρθρο για το βιβλίο του. Ήταν το πρώτο βιβλίο του Χρήστου που διάβασα, και μου έκανε μεγάλη εκτύπωση. Αγαπώ την Ελλάδα για πολλούς λόγους και η σημερινή της δύσκολη κατάσταση με θλίβει βαθιά. Ο τρόπος με τον οποίο ο Χρήστος γράφει, όχι μόνο για την λεγόμενη κρίση, αλλά, κυρίως, το βλέμμα μέσα από το οποίο ένας συγγραφέας και φωτογράφος βλέπει την ιστορία της χώρας του, ο εσωτερικός τρόπος που ένας συγγραφέας αντιλαμβάνεται την ιστορία και τα θραύσματα ενός κόσμου τόσο οικείου σε αυτόν, είναι αληθινά συγκινητικός. Το βλέμμα και ο λόγος του αναδύουν ένα νόημα, ένα προσωπικό νόημα της κατακερματισμένης πραγματικότητας, απέναντι στις ατομικές πραγματικότητες του καθενός από εμάς. Έτσι, έκανα το καλύτερό δυνατόν για να αποδώσω στο κείμενο που έγραψα το πνεύμα του βιβλίου του Χρήστου.

»Όπως κάθε webzine έχουμε μια σελίδα στο Facebook για να κοινοποιούμε τις δημοσιεύσεις μας. Δυο ώρες μετά την δημοσίευση του κειμένου μου για τον Φακό στο Στόμα, έλαβα ένα μήνυμα από τον Χρήστο. Είναι σπάνιο να έχεις μια τόσο άμεση ανταπόκριση από έναν συγγραφέα. Συζητήσαμε για τη δουλειά που κάνει ο καθένας μας, και αποφασίσαμε ότι ο Χρήστος θα μπορούσε να δημοσιεύει μικρά κείμενα με φωτογραφίες στο περιοδικό μας. Παρουσιάζει ένα web ημερολόγιο που αποκαλεί Disjunction. Στα άμεσα σχέδιά μας είναι η διοργάνωση μιας έκθεσης στης Ρενς με τις φωτογραφίες του Χρήστου, ειδική μουσική, και ίσως με φωνές που θα διαβάζουν τα κείμενά του.

»Αυτό που μού αρέσει είναι ότι ο Χρήστος είναι “σύνθετος”. Το έργο του δεν είναι ούτε κοινωνιολογικό, ούτε δημοσιογραφικό, ούτε μόνο πολιτικοφιλοσοφικό. Συνδυάζει πολλά πράγματα, αλλά ποτέ δεν ξεφεύγει από τα όρια της τέχνης. Ήταν προφανές ότι θα ξεκινούσαμε μια συνεργασία. Πρώτα έγραψα μουσική για κιθάρα για μια διάλεξη που έκανε ο Χρήστος στη Γαλλία. Και μετά ήταν το “soundtrack” στα βίντεο που είναι εμπνευσμένα από το βιβλίο του Περίκλειστος Κόσμος και οι φωτογραφίες που έκανα ειδικά, για αυτό το κείμενο. Στη συνέχεια, μου ζήτησε να γράψω τη μουσική για το βίντεο A short Love story, μια περισσότερο προσωπική καλλιτεχνική δουλειά του, και ήταν συναρπαστικό το πέρασμα από τον έναν κόσμο σε έναν άλλον. Νομίζω ότι από εκεί και μετά, ήταν φυσικό να συνεργαστούμε στο έργο “Look20”

Αυτό το project ταιριάζει απόλυτα με τον τρόπο που επιθυμώ να συνδυάζω τη μουσική με την εικόνα. Μερικές φορές πιστεύω ότι μπορώ να συνθέτω πιο προσωπική, και ποιητική μουσική όταν δουλεύω για κάποιον άλλον. Ο Λεβινάς είχε δίκιο: “η ετερότητα είναι το κλειδί…».

Περισσότερες πληροφορίες για το έργο του Thierry Jolif-Maikov μπορείτε να βρείτε εδώ:

http://thierryjolif.hautetfort.com,

 http://lonsaimaikov.bandcamp.com/album/d-cembre-au-mont-des-oliviers