Juliette Gréco: τραγούδησα τη ζωή

Από τον Γιώργο Καρουζάκη

H Juliette Gréco, η θρυλική μορφή του γαλλικού τραγουδιού, μούσα των υπαρξιστών και των διανοουμένων της αριστερής όχθης, αληθινά ελεύθερο πνεύμα στο μεταπολεμικό Παρίσι, τραγούδησε την 1η Μαρτίου 2015 στην Αθήνα. Η συναυλία που έδωσε στο Παλλάς ήταν η πρώτη της μεγάλης περιοδείας της, που ξεκίνησε από την Ελλάδα και συνεχίστηκε σε αρκετές ακόμη χώρες. Αυτός ήταν ο τρόπος που είχε διαλέξει, στα ογδόντα οκτώ της χρόνια, για να πει ένα μεγάλο ευχαριστώ στο κοινό της.

Ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, ο Αλμπέρ Καμύ, ο Ζαν Κοκτώ, ο Μάιλς Ντέιβις, ο Μισέλ Πικολί, ο Σερζ Γκενσμπούργκ ήταν ανάμεσα σε όσους αγάπησαν με πάθος τη φωνή και την προσωπικότητά της. Λίγες ώρες πριν βγει στη σκηνή του Παλλάς, κουβεντιάσαμε στη σουίτα του αθηναϊκού της ξενοδοχείου.

H συναυλία σας είναι αποχαιρετιστήρια;

«Δεν κάνω αυτήν τη συναυλία για να αποχαιρετήσω κανέναν, αλλά για να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ. Υπάρχει διαφορά».

Τι είδους χαρά αντλείτε από τις συναυλίες;

«Πρόκειται, πάντοτε, για μιαν ευχαρίστηση πολύ βαθιά, συγκινητική, ανατρεπτική, με συναισθήματα πολύ σπάνια, κάθε φορά διαφορετικά. Μπορώ να συγκρίνω αυτήν την εμπειρία με τις στιγμές που κάνεις έρωτα. Δε μοιάζει ποτέ ή μία φορά με την άλλη, και εξαρτάται από τον παρτενέρ. Αντιμετωπίζω το κοινό σαν ένα πρόσωπο. Τραγουδώ για πολλούς ανθρώπους, αλλά δε χρειάζεται παρά ένας. Είμαστε δύο. Έτσι νιώθω. Τη σχέση μου με το κοινό τη βιώνω σαν μια σχέση δύο ατόμων».

Πώς ξεκινήσατε να τραγουδάτε;

«Χάρη στον Ζαν Πωλ Σαρτρ. Μετά τον πόλεμο άρχισα να παίζω στο θέατρο. Κάποια στιγμή, όταν ήμουν πολύ νέα, συμμετείχα στην παράσταση του θεατρικού έργου του Ροζέ Βιτράκ “Τα παιδιά στην εξουσία”. Εκείνες τις ημέρες με είχε καλέσει για δείπνο ο Σαρτρ στη Μονμάρτρη και, καθώς κατεβαίναμε με τα πόδια προς το Σεν Ζερμαίν ντε Πρε, μού είπε: “Γκρεκό, γιατί δεν αρχίζεις να τραγουδάς;” Ήξερε τη φωνή μου. Έτσι ξεκίνησα».

Η ζωή σας στη διάρκεια του πολέμου ήταν αρκετά δύσκολη και για έναν επιπλέον λόγο. Η οικογένειά σας ήταν ανάμεσα σε όσους αντιστάθηκαν σθεναρά στους εισβολείς.

«Ναι, αν και τα νέα παιδιά σήμερα δε γνωρίζουν σχεδόν τίποτα απ’ όσα συνέβησαν τότε. Πριν από μερικά χρόνια στη Γαλλία, ρωτούσαν, για τις ανάγκες μιας τηλεοπτικής εκπομπής, τους ανθρώπους στον δρόμο να πουν ποιος ήταν ο Σαρλ Ντε Γκωλ. “Δεν ξέρω”, απαντούσαν κοφτά. Είναι γελοίο, απαράδεκτο και σοβαρό πρόβλημα, κατά την άποψή μου, να μη γνωρίζεις τι έχει συμβεί στη χώρα σου. Έχουμε και αυτήν την άνοδο της άκρας Δεξιάς στη Γαλλία που τη θεωρώ τρομακτική».

Έχετε ερμηνεύσει αυτήν την προτίμηση ορισμένων Γάλλων;

«Νομίζω ότι είναι μιαν επιπόλαιη αλλά πολύ επικίνδυνη στάση. Είναι ανάλογη της λογικής: “είμαστε δυσαρεστημένοι από αυτήν την πολιτική, ας δοκιμάσουμε την άλλη”. Χωρίς να νοιάζονται ότι αυτοί που εκπροσωπούν την άλλη πολιτική ανήκουν στην άκρα Δεξιά. Δε νομίζω ότι κρύβεται κάποια ισχυρή πολιτική πεποίθηση πίσω από αυτήν την επιλογή. Είναι όμως αρκετά επιβλαβής αυτή η στάση, και μπορεί να προκαλέσει πολύ σοβαρά προβλήματα στη χώρα. Μάλλον, υπάρχει ένα έλλειμμα πολιτισμού, εκπαίδευσης και μεγάλη άγνοια της Ιστορίας. Αγνοούν τους νεκρούς στο Άουσβιτς, στο Ράβενσμπρουκ και στο Νταχάου. Υπάρχει ένα είδος άρνησης όσων συνέβησαν. Και αυτό είναι πολύ παράξενο. Οι άνθρωποι αρνούνται να αποδεχτούν τη φρίκη. Αλλά η φρίκη είναι εδώ.

» Εγώ ήμουν μέσα στη δράση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η μητέρα μου ήταν αντιστασιακή, η αδερφή μου ήταν αντιστασιακή. Εγώ, ενώ ήμουν μικρή, οδηγούσα τους Εβραίους, που έμεναν ένα διάστημα στο σπίτι μας, στον σταθμό του τρένου με το άλογο και με το αυτοκίνητο, και μετέφερα την αλληλογραφία τους. Συμμετείχα. Είχα μια φυσική και πνευματική συμμετοχή στα γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου».

Αργότερα, είχατε την ευκαιρία στη ζωή σας να ζήσετε πολύ ελεύθερα και να βρεθείτε στο κέντρο μιας παρέας που άλλαξε τον τρόπο που σκεφτόμαστε.

«Εκτός από την αδιανόητη ρίψη της ατομικής βόμβας στην Ιαπωνία, η γενιά μου είχε την εμπειρία… μιας άλλης βόμβας. Βίωσε τη βόμβα της ελευθερίας. Αναφέρομαι σε αυτό το ισχυρό μεταπολεμικό αίσθημα ελευθερίας που έσκασε, αρχικά, στα στενά της Μονμάρτρης, επεκτάθηκε στο Μονπαρνάς, και εξαπλώθηκε μεταπολεμικά στο Σεν Ζερμαίν ντε Πρε. Όλος ο κόσμος έφτασε εκεί: ζωγράφοι, μουσικοί, καλλιτέχνες κάθε είδους. Όλος ο κόσμος βρέθηκε σε αυτό το μικρό χωριό στην καρδιά του Παρισιού».

Γιατί ήταν τόσο ξεχωριστή αυτή η συνάντηση των διανοουμένων και των καλλιτεχνών στο Σεν Ζερμαίν ντε Πρε;

«Ήταν σημαντική για πολλούς λόγους. Ένας από αυτούς είχε σχέση με τη νέα γενιά. Εκεί αρχίσαμε να αισθανόμαστε, πρώτη φορά, πολύ σημαντικοί. Πριν από τον πόλεμο, στη Γαλλία, οι ενήλικες και τα παιδιά δε μιλούσαν μεταξύ τους στο τραπέζι του φαγητού. Υπήρχε μιαν αυστηρή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά. Ξαφνικά, ο δάσκαλος, ο καθηγητής άρχισε να μάς μιλάει και να μάς ακούει. Δημιουργήθηκε ένας χώρος συνάντησης, ένα σημείο επαφής ανάμεσα στους ενήλικες και στους εφήβους, ανάμεσα στον δάσκαλο και στους μαθητές. Έτσι, ο Ζαν Πωλ Σαρτρ ήταν εκείνος που μου μίλησε πρώτος. Ακούστηκε η φωνή των νέων. Όχι η δική μου απαραιτήτως, γιατί εγώ δε μιλούσα πολύ. Συνεπώς, αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε καλύτερα την ύπαρξή μας, να θεωρούμε τον εαυτό μας ανθρώπινη ύπαρξη με υπόσταση και προσωπικότητα.

»Μπορούσαμε να ανταλλάσσουμε απόψεις με τον Πικάσο, τη Σιμόν ντε Μποβουάρ, τον Αλμπέρ Καμύ, τον Ρεϊμόν Κενώ. Νιώθω πολύ τυχερή που βρέθηκα ανάμεσά τους, και τους θυμάμαι όλους με μεγάλη τρυφερότητα. Δεν ξέρω πώς ακριβώς βρέθηκα στην παρέα τους… Δεν έχω ακόμη ξεκάθαρη απάντηση».

Γιατί, λέτε, ότι σας αποδέχτηκαν;

«Γιατί, μάλλον, διέφερα αρκετά από πολλές γυναίκες της εποχής μου. Είχα πολλές αντιθέσεις στη συμπεριφορά και στην εμφάνισή μου. Ήμουν, την ίδια στιγμή, λευκή, μαύρη, σκοτεινή. Είχα μακριά, κατάμαυρα μαλλιά, που εκείνη την εποχή ήταν πολύ στη μόδα. Ήμουν εντελώς σκανδαλώδης. Είχα αυτό το έντονο μακιγιάζ, τα μακριά μαλλιά και αυτές τις χαρακτηριστικές αφέλειες. Έμοιαζα αρκετά διαφορετική και ζούσα διαφορετικά. Δε μιλούσα πολύ. Ζούσα με τρόπο πολύ ελεύθερο. Έκανα ό,τι ακριβώς ήθελα. Φορούσα παντελόνια την εποχή που καμιά γυναίκα δεν το τολμούσε. Επιπλέον, επειδή δεν είχα αρκετά λεφτά, άρχισα να ντύνομαι αντρικά, φορώντας τα παλιά ρούχα του αγοριού που ζούσε στο σπίτι της οικογένειας που έμενα. Ήταν αλλόκοτο. Δεν ξέρω ποια επιθυμία ή δύναμη με ωθούσε να συμπεριφέρομαι έτσι».

Και ο έρωτας; Tι ρόλο είχε στη ζωή σας;

«Ήταν αρκετός. Έζησα πολλούς έρωτες διαφορετικών εντάσεων στη ζωή μου. Σε κάποιες περιπτώσεις έφυγα πριν από την καταστροφή. Είμαι αρκετά ικανοποιημένη, πάντως, από τη ζωή μου. Συνάντησα αξιαγάπητους ανθρώπους. Είχα τρεις συζύγους. Τραγούδησα και τραγουδώ τη ζωή».