Ο Bernard Tschumi σε μια συζήτηση για το Μουσείο της Ακρόπολης

Από τον Γιώργο Καρουζάκη

Η αρχιτεκτονική του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης έχει εκθειαστεί κυρίως από τον ξένο Τύπο και τη διεθνή αρχιτεκτονική κοινότητα. Δεν είναι λίγοι όσοι το χαρακτηρίζουν «θαύμα της γεωμετρίας» και ως το σημαντικότερο δημόσιο κτίριο που οικοδομήθηκε στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες. Μόνο στη χώρα μας το δημιούργημα του Γαλλοελβετού αρχιτέκτονα Μπερνάρ Τσουμί και του Μιχάλη Φωτιάδη αντιμετωπίζεται ακόμα με καχυποψία. Λίγες μέρες πριν από τα θυρανοίξιά του, ο Μπερνάρ Τσουμί μάς μίλησε από τη Νέα Υόρκη με νηφαλιότητα και ικανοποίηση για την επιτυχή ολοκλήρωση του σχεδίου του.

Είναι αλήθεια πως όταν μάθατε ότι κερδίσατε τον διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, το πρώτο αεροπλάνο έπεφτε στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου;

«Το μάθαμε την προηγούμενη νύχτα, το βράδυ της 10ης Σεπτεμβρίου 2001. Την επομένη τηλεφώνησα στους συνεργάτες μου για να γιορτάσουμε τη “νίκη” μας. Τότε μάθαμε ότι το πρώτο αεροπλάνο είχε πέσει στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου. Ακυρώσαμε τα πάντα. Τώρα, στις 20 Ιουνίου, θα γιορτάσουμε, πρώτη φορά, όλοι μαζί την ολοκλήρωση του Μουσείου».

Αυτή η σύμπτωση δεν ήταν τελικά κακό σημάδι για την εξέλιξη του έργου;

«Καθόλου. Ολα πήγαν πολύ καλά, είμαι πολύ ευχαριστημένος γιατί δουλέψαμε άριστα με μια πολύ καλή ομάδα κατασκευαστών».

Τι σκέφτεστε παρατηρώντας το κτίριό σας κάτω από την Ακρόπολη; Υλοποιήθηκε σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό;

«Παραδόξως, δεν άλλαξε σχεδόν τίποτε. Ημασταν τυχεροί γιατί από το στάδιο του διαγωνισμού σχεδιάσαμε με μεγάλη ακρίβεια κάθε λεπτομέρεια επειδή, όπως γνωρίζετε, ο τόπος όπου επρόκειτο να χτίσουμε ήταν πάρα πολύ δύσκολος και ιδιόμορφος. Από την αρχή ξέραμε τους περιορισμούς και τις δεσμεύσεις που είχαμε από τα αρχαιολογικά ευρήματα, τη θέση του Μουσείου, τα γλυπτά που επρόκειτο να στεγάσει και, φυσικά, τη σχέση του Μουσείου με την Ακρόπολη».

Ο διάλογός του με την Ακρόπολη ήταν καθοριστικό στοιχείο του σχεδίου;

«Γνωρίζαμε καλά ότι δεν θα έπρεπε να την ανταγωνιστούμε με οποιοδήποτε τρόπο. Δεν μπορούσαμε να κάνουμε αρχιτεκτονικές φιοριτούρες και να επιδείξουμε στιλ. Αποφασίσαμε να είμαστε αρκετά μινιμαλιστικοί, αρκετά ακριβείς στη φόρμα και στη χρήση των υλικών. Αυτή η απόφαση εξηγεί τον τρόπο που χτίστηκε το Μουσείο. Από την εξωτερική πλευρά του, στη Διονυσίου Αεροπαγίτου, δεν βλέπεις παρά ελάχιστα υλικά του κτίσματος, το γυαλί, το σκυρόδεμα»…

Κάποιοι δυσανασχετούν με την κλίμακα του Μουσείου. Τη χαρακτηρίζουν κολοσσιαία.

«Η αρχική σύλληψη εμπεριείχε την ανασύνθεση της ζωφόρου των γλυπτών του Παρθενώνα. Η γυάλινη αίθουσα στην κορυφή του μουσείου έχει ακριβώς το μέγεθος του σηκού του Παρθενώνα. Οι άνθρωποι που κριτικάρουν τη μεγάλη κλίμακά του μάλλον δεν θέλουν να υπάρχει χώρος για τη ζωφόρο»…

Ορισμένοι θεωρούν ότι είναι στριμωγμένο, ότι δεν «αναπνέει» ανάμεσα στα κτίρια της περιοχής.

«Κάθε μουσείο είναι ένα μείζον κτίριο σε κάθε πόλη. Στη Ρώμη, όμως, και σε άλλες ιστορικές πόλεις, όταν χτίζεις ένα καθεδρικό ναό, ένα μουσείο, μια όπερα, δεν προσαρμόζεις την κλίμακά του στην κλίμακα των διπλανών σπιτιών».

Προέκυψε και το πολυσυζητημένο πρόβλημα με τα νεοκλασικά κτίρια της Διονυσίου Αεροπαγίτου. Αν δεν υπήρχαν, το σχέδιο του μουσείου θα ήταν διαφορετικό;

«Δεν νομίζω. Το σχέδιο καθορίστηκε εν μέρει από τα αρχαιολογικά ευρήματα. Εάν λάβεις υπόψη τον χώρο των αρχαιολογικών ευρημάτων και το μέγεθος του Μουσείου, διαπιστώνεις ότι το μουσείο θα ήταν ούτως ή άλλως σχεδόν το ίδιο».

Μήπως έπρεπε να σας είχε απασχολήσει νωρίτερα το πρόβλημα με τα νεοκλασικά;

«Ξέρετε κάτι; Ολη αυτή η ιστορία επέτρεψε στους αρχαιολόγους, που δεν τα ήθελαν, και σε όσους ήταν υπέρ της διατήρησής τους να ξεκινήσουν μια δημόσια διαμάχη. Η λύση τού προβλήματος είναι στη δική σας δικαιοδοσία. Δεν παίρνω μέρος. Εγώ είμαι με το Μουσείο».

Πρόσφατα, ο Ελληνας υπουργός Πολιτισμού πρότεινε να μεταφερθούν σε άλλο σημείο του ίδιου δρόμου μόνο οι προσόψεις των κτιρίων. Θεωρείτε τη λύση κατάλληλη;

«Εχει εφαρμοστεί στο Παρίσι του 19ου αιώνα, στο Παρίσι του 20ού αιώνα, στη Νέα Υόρκη, σε αρκετές πόλεις του κόσμου. Συχνά λύνει ανάλογα προβλήματα».

Η ολοκλήρωση του Νέου Μουσείου παραμένει το μεγάλο ελληνικό επιχείρημα για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα;

«Το ελπίζω και επιτρέψτε μου να σας εξηγήσω το λόγο. Η ζωφόρος με τα γλυπτά του Παρθενώνα είναι μέρος μιας συνολικής αφήγησης. Όταν, για παράδειγμα, από ένα άγαλμα το κεφάλι βρίσκεται στο Λονδίνο, οι βραχίονες στην Αθήνα, το ένα πόδι στη Νέα Υόρκη και το άλλο στο Παρίσι, τότε η μορφή του αγάλματος χάνει κάθε νόημα και ειρμό. Για να υπάρξει ειρμός πρέπει να φέρεις κοντά όλα τα κομμάτια, σ’ ένα μέρος. Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, στην περίπτωση των γλυπτών του Παρθενώνα, παρέχει αυτή τη δυνατότητα της σύνθεσης και της ενιαίας αφήγησης, ώστε να αναγνώσεις το νόημά της όπως ακριβώς το είχαν επινοήσει οι αρχαίοι Ελληνες».

Γνωρίζοντας την πολιτική των μεγάλων μουσείων, ειλικρινά πιστεύετε ότι τα μάρμαρα του Παρθενώνα θα επιστρέψουν;

«Ναι, το πιστεύω απόλυτα».

Ο Ρέντζο Πιάνο θα σχεδιάσει τη νέα όπερα και τη νέα Εθνική Βιβλιοθήκη της Αθήνας. Θεωρείτε ότι η ελληνική πρωτεύουσα είναι «παρθένο έδαφος», που μπορεί να φιλοξενήσει σημαντικά κτίρια διεθνών αρχιτεκτόνων;

«Είναι ούτως ή άλλως ένα σπουδαίο μέρος για την αρχιτεκτονική. Με τέτοια ιστορία, όμως, ποτέ δεν υπήρξε “παρθένο έδαφος”. Θεωρώ πολύ καλό ν’ αρχίσουν να χτίζονται νέα κτίρια στην Αθήνα από διεθνείς αρχιτέκτονες, όπως συμβαίνει στο Παρίσι, στη Νέα Υόρκη, παντού».

Ήσασταν γνωστός για κτίρια περισσότερο εννοιολογικά, με θεωρητικές προεκτάσεις. Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης μοιάζει να είναι το πιο γήινο κτίριό σας. Υπάκουσε σε αυστηρούς κανόνες και περιορισμούς…

«Μερικές φορές ξεκινάς από την πράξη για να φτάσεις στη θεωρία. Αυτό συνέβη εδώ. Ξεκινήσαμε από το περιεχόμενο του μουσείου και φτάσαμε σε μια ιδέα γνήσια και μοναδική».

Τις προηγούμενες δεκαετίες ζητούσαν από διάσημους αρχιτέκτονες να κατασκευάζουν κτίρια επαναλάμβαντας το επιτυχημένο στιλ τους. Εχει ξεπεραστεί, λέτε, αυτή η τάση;

«Το πιστεύω απόλυτα. Μου αρέσει το μουσείο του Φρανκ Γκέρι στο Μπιλμπάο, αλλά είναι ένα τυπικό κτίριο του Φρανκ Γκέρι, που θα μπορούσε να βρίσκεται παντού. Στο Αμπού Ντάμπι ή στο Λος Αντζελες. Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης δεν θα μπορούσε να ανεγερθεί με αυτό τον τρόπο πουθενά στον κόσμο».